Η κατάθλιψη είναι ίσως η πιο διάσημη διαταραχή τόσο στους κόλπους των επιστημόνων της ψυχικής υγείας όσο και στο ευρύ κοινό.
Πρόκειται για τη διαταραχή που αποτελεί τα τελευταία πενήντα χρόνια τη νούμερο ένα ψυχική ασθένεια του δυτικού κόσμου. Δεν θεωρείται τυχαία η ασθένεια της εποχής μας. Ο άνθρωπος πάντα θα προσπαθεί να παρέμβει στον ψυχισμό που βουλιάζει στο σκοτάδι και την απόσυρση ορίζοντας την παρέμβαση του ως “θεραπεία” (βλέπε αντικαταθλιπτικές ψυχοφαρμακευτικές αγωγές, ηλεκτροσόκ παλιότερα). Όμως πόσο πραγματικά θεραπευτικές είναι τέτοιου είδους παρεμβάσεις; Που ακριβώς βρίσκονται τα όρια μεταξύ θεραπείας και νόμιμης χορήγησης ναρκωτικών ουσιών; Και πόσο τελικά έχει να κάνει η κατάθλιψη με την εικόνα που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος για τον εαυτό του;
Ο γεννημένος το 1950 Γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Έρενμμπεργκ (Alain Ehrenberg) δίνει μέσα από το βιβλίο του μια άλλη θεώρηση, καθαρά πολιτική, της ψυχικής διαταραχής της κατάθλιψης προσφέροντας στο κοινό του την ευκαιρία να συλλέξει σημαντικό υλικό για τη δομή της σημερινής κοινωνίας.
Κατάθλιψη και Κοινωνία
Για τον Έρενμπεργκ η κατάθλιψη δεν είναι απλοϊκά μια ασθένεια της ψυχής. Στη θεώρηση που προτείνει η κατάθλιψη συσχετίζεται με την αποτυχία του σημερινού ανθρώπου να εκπληρώσει την ανάγκη της προσωπικής του ελευθερίας και αυτονομίας. Εμβαθύνοντας ακόμη περισσότερο σημειώνει, ότι η κατάθλιψη δίνει στο σύγχρονο άνθρωπο μια γλώσσα που την έχει ενστερνιστεί, την έχει κάνει κομμάτι του εαυτού του και τον αναγνωρίζει μέσα από αυτή. Εκτός λοιπόν από το προφανές, ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι το αποτέλεσμα της πίεσης που δέχεται το άτομο από την κοινωνία στην οποία ζει, η ίδια η διαταραχή εξηγείται και ως μια νέα, διαφορετική αντίληψη της υπόστασης του εαυτού.
Η νέα αυτή αντίληψη κατά τον Ehrenberg έχει να κάνει λιγότερο με την ύπαρξη του ατόμου και περισσότερο με τον τρόπο που δρα και λειτουργεί στην κοινωνία διαμορφώνοντας έτσι ολόκληρο τον ψυχισμό του. Προσπαθεί να είναι κυρίαρχος του εαυτού του και αυτό αποτελεί ταυτόχρονα την ανάγκη του για προσωπική ελευθερία, αλλά και μια κοινωνική απαίτηση που δύσκολα πραγματώνεται και εξίσου δύσκολα παρακάμπτεται. Στο σημείο αυτό διατυπώνει ο συγγραφέας μια φιλοσοφική και βαθιά πολιτική θέση.
Να σημειωθεί επίσης και η εξίσου ενδιαφέρουσα τοποθέτηση του σε ότι αφορά τη χορήγηση και χρήση ψυχοφαρμακευτικών ουσιών. Ο πάσχων (=χρήστης) χρησιμοποιεί τις ουσίες για να κατακτήσει την υγεία με το βαρύ τίμημα της εξάρτησης. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η παθολογικοποίηση της ελευθερίας.
Η θεραπεία
Η θεραπεία δεν θεραπεύει με την παραδοσιακή αντίληψη της έννοιας. Ο στόχος είναι να γίνει το άτομο συμβατό με την ύπαρξη του και να μετασχηματίσει τους εσωτερικούς του δαίμονες με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί να υπάρχει. Δηλαδή να ενσωματώσει την ασθένεια του μέσα στην ίδια του την ύπαρξη. Επομένως το άτομο αναζητά ένα νέο τρόπο να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με τον εαυτό του.
Συμπέρασμα
Ο τρόπος που ζει το άτομο στη σύγχρονη κοινωνία καθορίζεται από την ανάγκη του για απεριόριστη ελευθερία. Μια ανάγκη που συγκρούεται αναπόφευκτα με την αδυναμία του να την ελέγξει. Πώς να ελέγξεις την απεριόριστη ελευθερία; Η έκφραση αυτής της σύγκρουσης βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην εκδήλωση της κατάθλιψης. Ίσως το μήνυμα που περνάει να είναι ότι ο απόλυτα ελεύθερος άνθρωπος δε σημαίνει ότι κατέχει και τις απόλυτες δυνατότητες. Έχει δηλαδή μπροστά του ένα όριο που δεν μπορεί να υπερβεί. Μπορεί να ελέγξει άπειρα πράγματα στο σήμερα χωρίς αυτό να τον ελευθερώνει από τίποτα.
Alain Ehrenberg, Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου, Κατάθλιψη και Κοινωνία, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2013
