Η ανάγκη για επανάσταση και αλληλεγγύη και τα παιδιά που παίρνουν ναρκωτικά για να καταφέρουν να ζήσουν και όχι για να πεθάνουν.
Η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα είναι πρώην διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Ψ.Ν.Α.), συγγραφέας, εκδότρια του περιοδικού Τετράδια Ψυχιατρικής και από τους πρώτους γιατρούς που συμμετείχαν στην πρωτοβουλία των Κοινωνικών Ιατρείων. Τάσσεται απέναντι στις προκαταλήψεις και τον κοινωνικό ρατσισμό της τοξικομανίας υποστηρίζοντας με προσωπική δουλειά, ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο.
Ο σύγχρονος τοξικομανής
Για το φαινόμενο της τοξικομανίας η Κατερίνα Μάτσα εξηγεί, ότι πρόκειται για ένα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο επηρεάζεται αναπόφευκτα από τις μεταλλάξεις της κοινωνίας που ζούμε και κινούμαστε όλοι μας. Για την ακρίβεια πρόκειται για ένα μέσο κοινωνικού ελέγχου που εξυπηρετεί τις εκάστοτε εξουσίες. Αναφερόμενη στο προφίλ του σύγχρονου τοξικομανή λέει, ότι πλέον έχουμε να κάνουμε με τα “ναρκωτικά της κρίσης”, τουτέστιν ουσίες άκρως τοξικές μεν, πολύ φθηνές δε, έτσι ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση από τα παιδιά που τριγυρνάνε στις πιάτσες και αγοράζουν κυριολεκτικά ότι βρεθεί στο δρόμο τους. Τα παιδιά του σήμερα κάνουν χρήση ουσιών όντας απελπισμένα και χαμένα σε συναισθήματα απόγνωσης και αδιέξοδου. “Δεν οραματίζονται, δηλαδή, έναν άλλον κόσμο, δεν πιστεύουν σε μιαν άλλη πραγματικότητα, αλλά θέλουν απλά να ξεφύγουν από αυτή που ζουν. Αυτά τα παιδιά δεν παίρνουν ναρκωτικά για να πεθάνουν, αλλά για να καταφέρουν να ζήσουν, να καταφέρουν να επιβιώσουν σε έναν αβίωτο κόσμο, σε μια αβίωτη πραγματικότητα. Μέσα στην κίνησή τους αυτή εκφράζεται μια απελπισία που χαρακτηρίζει και την κοινωνία της μεγάλης στέρησης, της φτώχειας, της ματαίωσης, των φόβων που κυριαρχούν.”
Η εκδίωξη ως στόχος της εξουσίας
Σύμφωνα με την κ. Μάτσα οι πιάτσες των τοξικομανών εντός πόλεως και μάλιστα σε κεντρικά σημεία υπάρχουν εν γνώσει των αστυνομικών αρχών εξυπηρετώντας πάντα συγκεκριμένους πολιτικούς σκοπούς. Οι ίδιοι σκοποί εξυπηρετούνται και όταν πολύ στοχευμένα γίνονται οι περιβόητες “επιχειρήσεις-σκούπα”. Στόχος κάθε πολιτικής εξουσίας είναι να μπαίνουν στο στόχαστρο κοινωνικές ομάδες (τοξικομανείς, μετανάστες, άτομα ΛΟΑΤΚΙ+) ως αιτία του κακού σε συνθήκες κρίσης. Αντικείμενο εκμετάλλευσης σε αυτές τις περιπτώσεις με τη βοήθεια των συστημικών μέσων μαζικής ενημέρωσης γίνονται ο διάχυτος φόβος, η δυσφορία του πληθυσμού, η κυρίαρχη αβεβαιότητα για το παρόν και το μέλλον. Η εκδίωξη, επομένως, αυτών των ευάλωτων και περιθωριοποιημένων ομάδων παρουσιάζεται ως πράξη σωτηρίας του πληθυσμού από διάφορους κινδύνους στοχεύοντας πάντα σε πολιτικά οφέλη.
Αλληλεγγύη ως μάθημα ζωής
Όταν προσφέρεις αντιμετωπίζοντας τον απέναντι ισότιμα και με σεβασμό, συνειδητοποιείς το σθένος της ανθρώπινης ύπαρξης. Άνθρωποι που εξαθλιώθηκαν από τη ζωή είναι σε θέση να πατήσουν ξανά στα πόδια τους, να κοιτάξουν τα προσωπικά τους προβλήματα κατάματα και να τα αντιμετωπίσουν. Και έπειτα και αυτοί με τη σειρά τους να προσφέρουν σε εκείνους που το χρειάζονται. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, αναφέρει η κ. Μάτσα, είναι οι πολλές και διαφορετικές δράσεις σε πρόσφυγες και μετανάστες της συλλογικότητας Συλλογικές Δράσεις Κοινωνικής Αλληλεγύης του 18 ΑΝΩ. Μιλώντας για τη διαφορά προσφοράς και φιλανθρωπίας εξηγεί, ότι η έννοια της αλληλεγγύης υποδαυλίζει τα θεμέλια του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος παρέχοντας βοήθεια με όρους ισοτιμίας αποσκοπώντας στη δημιουργία κοινωνικών δεσμών που υπερβαίνουν τις διακρίσεις στις κοινωνικές σχέσεις. Η έννοια της φιλανθρωπίας από την άλλη εμπεριέχει μια θέση ισχύος. Ο φιλάνθρωπος βοηθάει μέσα από μια θέση πιο πάνω και αντιμετωπίζει αυτόν που δέχεται τη βοήθεια ως άτομο κατώτερο από τον ίδιο.
Αγώνας κατά της εξάρτησης και αγώνας για κοινωνική αλλαγή – η σύνδεση
Το κοινωνικό φαινόμενο της τοξικομανίας δεν συνδέεται μόνο με τον ευάλωτο ατομικό ψυχισμό, αλλά και με μια ευρύτερη ευαλωτότητα της κοινωνίας, καθώς οι συλλογικοί δεσμοί καταρρέουν και κυριαρχεί η εξατομίκευση και η αποξένωση. Η εξάρτηση επομένως καθρεφτίζει τη κρίση της κοινωνίας και του πολιτισμού μας. “Εκφράζει τη δυσφορία του ατόμου μέσα σ’ έναν πολιτισμό παρακμής, για να παραφράσω την έκφραση του Freud, για τον πολιτισμό ως πηγή δυστυχίας. Μια δυσφορία που ωθεί τα πιο ευάλωτα άτομα στην αναζήτηση δρόμων φυγής από αυτήν την αβίωτη πραγματικότητα. Έτσι, εγκαθιδρύεται η σχέση αυτού του ατόμου με την ουσία, το αντικείμενο της εξάρτησής του. Πρόκειται για μια σχέση αποκλειστικότητας που το αποξενώνει από την κοινωνική πραγματικότητα, τους άλλους, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό του, την ανθρώπινη ουσία του, δηλαδή από το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων”. Συνεπώς μέσα από αυτό το πρίσμα η απεξάρτηση του εξαρτημένου ατόμου δομείται εμβαθύνοντας στο φαινόμενο της κοινωνικής αλλοτρίωσης.
Τελικά η τοξικομανία είναι ασθένεια;
Όχι! Η τοξικομανία δεν είναι ούτε νόσος, ούτε χρόνια, όπως προβάλλεται από την ψυχιατρική και τις φαρμακευτικές εταιρίες, οι οποίες χρησιμοποιούν την εξάρτηση ως μέσο κοινωνικού ελέγχου. Η πεποίθηση, ότι πρόκειται για ασθένεια, βγάζει από την ένοχη θέση την κοινωνία, την οικογένεια, αλλά και τον χώρο της φροντίδας ευρύτερα. Η αντιμετώπιση της τοξικομανίας είναι κοινωνικό φαινόμενο και δεν θα λυθεί ποτέ, αν δεν υπάρξει σύγκρουση με το ακαδημαϊκό και το ψυχιατρικό κατεστημένο στα πλαίσια του οποίου η εξάρτηση παθολογικοποιείται και κατατάσσεται στις ψυχικές διαταραχές.
Τοξικομανία και ψυχική διαταραχή
Επίσης η κ. Μάτσα αναφερόμενη στο τελευταίο της σύγγραμμα “Παρίες Ανάμεσα στους Παρίες. Τοξικομανείς και ψυχοπαθολογία” (εκδόσεις Άγρα, 2017) εστιάζει στο διπλό στίγμα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι εκείνοι οι τοξικομανείς που παρουσιάζουν επιπλέον και κάποια ψυχοπαθολογία («συννοσηρότητα»). Μιλάει για τον κοινωνικό ρατσισμό που ενυπάρχει όχι μόνο ευρύτερα στην κοινωνία, αλλά ακόμη και στον ίδιο το χώρο των επαγγελματιών της δημόσιας ψυχικής υγείας. Επί παραδείγματι, ένα τοξικοεξαρτημένο άτομο που παρουσιάζει καταθλιπτική συμπτωματολογία και έχει διαπράξει απόπειρα αυτοκτονίας δεν θα έχει την ίδια αντιμετώπιση σε ψυχιατρική δομή με άλλο άτομο της ίδιας συμπτωματολογίας που όμως δεν είναι εξαρτημένο. Έχουν συμβεί, περιγράφει η κ. Μάτσα, περιστατικά, όπου σε εφημερία ψυχιατρικού νοσοκομείου δεν κρατήθηκαν άνθρωποι γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο.
Ένα εναλλακτικό θεραπευτικό πλαίσιο
Έχοντας εργαστεί χρόνια στη «Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ» μιλάει ένθερμα για την άκρως αποτελεσματική δράση μιας εναλλακτικής παρέμβασης, η οποία εστιάζει στη θεραπευτική σχέση ασθενή-θεραπευτή με τη σύγχρονη συμβολή της θεραπείας μέσω της τέχνης (χορός, μουσική, ζωγραφική κλπ). Έτσι δημιουργείται μια συνθήκη που παροτρύνει το άτομο να απελευθερωθεί, να εκφραστεί με έναν καινούριο τρόπο περισσότερο δημιουργικό και λιγότερο αυτοκαταστροφικό, έτσι ώστε να μπορέσει τελικά να νοηματοδοτήσει από την αρχή τη ζωή του και την πορεία του.
