Ο όρος ομοφοβία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1969 από τον George Weinberg αναφερόμενος στην εχθρότητα απέναντι στους ομοφυλόφιλους και τον τρόμο που νιώθει ένα άτομο, όταν βρίσκεται κοντά σε ομοφυλόφιλους. Δίνοντας ένα όνομα στις προκαταλήψεις και στα στερεότυπα ενάντια στα ομοφυλόφιλα άτομα ο Weinberg έκανε ορατό ένα κοινωνικό πρόβλημα που μέχρι τότε ήταν υπό αμφισβήτηση.
Καθώς η ορατότητα και των άλλων ταυτοτήτων αυξάνονταν προστέθηκαν σταδιακά οι όροι λεσβοφοβία, αμφιφοβία, και τρανσφοβία. Ο στόχος ήταν να στραφεί η προσοχή σε συγκεκριμένες και πιθανά διαφορετικές όψεις των διακρίσεων, των προκαταλήψεων και της βίας που δέχονται οι λεσβίες, τα αμφί και τα τρανς άτομα. Οι όροι αυτοί συνδέονται εννοιολογικά με τους παραπάνω όρους της ετεροκανονικότητας και του ετεροσεξισμού.
Εσωτερικευμένη Ομοφοβία, αμφιφοβία, τρανσφοβία
Κάθε άτομο από τη στιγμή της γέννησής του ανατρέφεται σε ένα κοινωνικό περιβάλλον και του επικοινωνούνται οι αξίες και στάσεις του κυρίαρχου πολιτισμού, τις οποίες και εσωτερικεύει. Αυτό ισχύει ακόμη και όταν πρόκειται για αρνητικές στάσεις και αντιλήψεις που αφορούν και πλήττουν και το ίδιο. Οι αρνητικές στάσεις και προκαταλήψεις της κοινωνίας που αφορούν τον μη ετερόφυλο σεξουαλικό προσανατολισμό και τις μη ετεροκανονικές ταυτότητες φύλου (τρανς ταυτότητες) ονομάζονται αντίστοιχα ομοφοβία, αμφιφοβία και τρανσφοβία. Και όταν στρέφονται από το ίδιο το άτομο ενάντια στον εαυτό του ονομάζονται εσωτερικευμένη ομοφοβία, αμφιφοβία και τρανσφοβία. Συχνά εμφανίζονται ταυτόχρονα με την πρώτη συνειδητοποίηση της ταυτότητάς του.
Η εσωτερίκευση του στίγματος αποτελεί έναν δύσκολο στην αναγνώρισή του επιβαρυντικό παράγοντα για την ψυχική υγεία, καθώς συνοδεύεται από επιφανειακά λογικές σκέψεις. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να θεωρεί ότι ευθύνεται το ίδιο για την αναταραχή που προκάλεσε στους γονείς του η αποκάλυψη του σεξουαλικού του προσανατολισμού. Παράλληλα θα έχει ενοχές που τους στενοχωρεί, αφήνοντας εντελώς έξω από τη σκέψη του ότι δεν υπάρχει τίποτα εγγενώς λάθος με τον σεξουαλικό του προσανατολισμό. Τουναντίον, είναι οι στάσεις και οι αντιλήψεις των ίδιων των γονέων του και της ευρύτερης κοινωνίας που τους δυσκολεύει.
Μια ψυχολόγος ΛΟΑΤΚΙ θα δουλέψει με τα άτομα που θα έρθουν στο θεραπευτικό δωμάτιο έχοντας το αίτημα της επεξεργασίας της ομοτρανσφοβίας. Όπως επίσης και της διαχείρισης των εσωτερικευμένων στερεότυπων που λειτουργούν παρεμποδιστικά.
Σεξισμός – η απαρχή της ομοφοβίας
“Σεξισμό ονομάζουμε το σύνολο των προκαταλήψεων και συμπεριφορών που πηγάζουν από τη βίαιη – δηλαδή, αυθαίρετα άνιση – δυιστική ιδεολογία, η οποία βασίζεται στο διαχωρισμό των φύλων σε αρσενικό και θηλυκό. Έτσι το ένα εκ των δύο φύλων θεωρείται βιολογικά, ηθικά διανοητικά και πνευματικά υποδεέστερο του άλλου, επιτρέποντας, ή και θεσμοθετώντας, τις εναντίον του συστηματικές διακρίσεις, αρνητικές ή φοβικές κρίσεις, φυσικούς περιορισμούς ή και εκδηλώσεις μίσους” (Φύλο Συκής, 27 Νοεμβρίου 2012).
Ετεροκανονικότητα και Ετεροσεξισμός
Ετεροκανονικότητα είναι η πεποίθηση ότι η ετεροφυλοφιλία είναι ο μοναδικός φυσιολογικός και αποδεκτός σεξουαλικός προσανατολισμός. Επίσης ο όρος περιγράφει την κοινωνικά επιβαλλόμενη δυαδικότητα του φύλου (Colour Youth, 2020).
Ο ετεροσεξισμός αναφέρεται στο σύστημα στάσεων, προκαταλήψεων και διακρίσεων που συνοδεύει την πεποίθηση ότι
- όλοι οι άνθρωποι είναι αποκλειστικά ετεροφυλόφιλοι.
- η ετεροφυλοφιλία είναι ανώτερη
- και η ομοφυλοφιλία κατώτερη.
Ο ετεροσεξισμός είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ομοφοβία, διαφέρει ωστόσο σημαντικά. Η διαφορά έγκειται στο ότι ο ετεροσεξισμός αποτελεί ένα σύστημα καταπίεσης που είναι ενσωματωμένο στους κυρίαρχους κοινωνικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς θεσμούς. Παράγει προνόμια που παρέχουν θεσμικές, νομικές και κοινωνικές ελευθερίες που αποδίδονται αυτόματα. Παραδείγματα τέτοιων προνομίων είναι:
- Θεσμικές Ελευθερίες: Οι ετεροφυλόφιλοι μπορούν να δουλεύουν και να νοικιάζουν σπίτι χωρίς φόβο απόλυσης ή έξωσης λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού ή/και της ταυτότητας φύλου τους. Μπορούν να υιοθετούν παιδιά και να γίνονται δεκτοί σε θρησκευτικές πρακτικές.
- Νομικές Ελευθερίες: Οι ετεροφυλόφιλοι έχουν δικαίωμα γάμου, από τον οποίο απορρέουν φοροαπαλλαγές, επισκέψεις στο νοσοκομείο ως συγγενείς πρώτου βαθμού, δικαίωμα αίτησης κηδεμονίας των παιδιών μετά το διαζύγιο.
- Κοινωνικές Ελευθερίες: Οι ετεροφυλόφιλοι μπορούν να κρατούν από το χέρι και να φιλούν τους αγαπημένους τους χωρίς να ανησυχούν για την σωματική τους ακεραιότητα ή για επικριτικά σχόλια από τους γύρω τους.
Ετεροσεξιστικό είναι κάθε σχήμα που ασπάζεται, προωθεί και καλλιεργεί την ετεροφυλοφιλία και τον βιολογικό διαχωρισμό του φύλου εντός του διπόλου άνδρας-γυναίκα, καθώς και τις δομημένες κοινωνικές σχέσεις που βασίζονται σε αυτά, ως τις μοναδικά αποδεκτές και “φυσιολογικές” εκφράσεις της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και των έμφυλων ταυτοτήτων και κοινωνικών ρόλων.
Πηγές (με αποσπάσματα από τα συγγράμματα):
Ομοφοβία και τρανσφοβία στην Ελλάδα, Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας, ηλεκτρονική έκδοση, Αθήνα, 2015
Παπαθανασίου, Ν., Χρηστίδη, Ε.- Ο. . Συμπερίληψη και Ανθεκτικότητα: Βασικές αρχές ψυχοκοινωνικής στήριξης σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου. Αθήνα, Gutenberg, 2020.
