Σε αυτό το κείμενο μπορείς να διαβάσεις για την τυπολογία των δεσμών (θεωρία προσκόλλησης κατά Bowlby). Αν έχεις αναρωτηθεί “ποια είναι η σχέση που μου ταιριάζει”, θα το καταλάβεις καλύτερα ανακαλύπτοντας σε ποιον τύπο δεσμού ανήκεις.
Οι τέσσερις τύποι δεσμού
Ο γνωστός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής John Bowlby (1907-1990) προβληματίστηκε πάρα πολύ με το ερώτημα, τι είναι αυτό που κάνει ένα παιδί να εξελίσσεται σε έναν υγιή, ισορροπημένο και με αυτοπεποίθηση ενήλικα. Μέσα από τις έρευνες του κατέληξε στη διατύπωση της θεωρίας του δεσμού (ή θεωρία της προσκόλλησης). Σύμφωνα με αυτή το μικρό παιδί αναπτύσσει συναισθηματικό δεσμό με το πρόσωπο που το φροντίζει ως ασφαλή βάση για να ανακαλύψει τον κόσμο. Η ποιότητα του δεσμού επηρεάζει καταλυτικά την ικανότητα του να συνάψει σχέσεις εμπιστοσύνης ως ενήλικο άτομο.
Ο τύπος σχέσης που σε αντιπροσωπεύει λοιπόν έχει διαμορφωθεί σε συνάρτηση με το πόση ασφάλεια και εμπιστοσύνη έχεις αισθανθεί με τα πρόσωπα που σε έχουν φροντίσει στην παιδική σου ηλικία. Στην καλύτερη περίπτωση έχεις μάθει μεγαλώνοντας να δείχνεις εμπιστοσύνη στους ανθρώπους που σε περιβάλλουν και να βασίζεσαι σε αυτούς. Μπορείς να είσαι αυτό που είσαι χωρίς να φοβάσαι. Στη χειρότερη περίπτωση (δηλ. αν δεν έχεις βιώσει ασφαλή συναισθηματικό δεσμό με τα πρόσωπα που σε μεγάλωσαν) έχεις αναπτύξει συμπεριφορικά μοτίβα που περιλαμβάνουν θυμό, ζήλεια, οργή, αυτολύπηση, υποτίμηση.
Τύπος Ι – Ασφαλής δεσμός
“Μου αρέσει αυτό που είμαι”
- εμπιστοσύνη στη συναισθηματική διαθεσιμότητα των άλλων
- τα καταφέρνει και μόνος/η
- έχει βιώσει στην παιδική ηλικία ασφάλεια και φροντίδα των συναισθηματικών αναγκών
Το ενήλικο άτομο που έχει αποκτήσει ένα ασφαλή δεσμό με τους γονείς/φροντιστές νιώθει εμπιστοσύνη με τη σωματική και συναισθηματική διαθεσιμότητα των άλλων ανθρώπων. Αυτό συμβαίνει, διότι τα πρόσωπα φροντίδας ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στις φυσιολογικές και συναισθηματικές του ανάγκες στην παιδική ηλικία. Μπορούσαν να αντιληφθούν τα μηνύματα του και να αντιδράσουν ανάλογα. Αυτοί οι γονείς/φροντιστές έχουν δώσει αγάπη άνευ όρων και έθεσαν υγιή όρια. Οι εμπειρίες ματαίωσης παρέμειναν περιορισμένες και έτσι το παιδί ήταν σε θέση να χτίσει μια θετική αυτοεικόνα (“μου αρέσει αυτό που είμαι”), καθώς βίωνε ένα ασφαλές λιμάνι μέσα από το οποίο μπορούσε να εξερευνήσει τον έξω κόσμο.
Το άτομο με ασφαλή δεσμό έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στους άλλους. Είναι ήρεμο και αναπτύσσει σταθερές και ασφαλείς σχέσεις. Τολμάει νέες εμπειρίες σχέσεων. Αναγνωρίζει τα συναισθήματα του και λειτουργεί με ενσυναίσθηση προς αυτά. Το διακρίνει η ψυχική ανθεκτικότητα στις δύσκολες καταστάσεις. Στο χωρισμό αντιδρά με λύπη, θυμό, στεναχώρια. Καθώς έχει γερή σύνδεση με τα θετικές πλευρές του εαυτού του, είναι σε θέση να τα καταφέρει και μόνο του. Μετά από μία περίοδο πένθους για τη σχέση που τελείωσε νιώθει ασφάλεια και σιγουριά ότι μπορεί να βρει τον/τη σύντροφο που τους ταιριάζει.
Τύπος ΙΙ – Ανασφαλής-Αποφευκτικός δεσμός
“Υπάρχουν εκεί έξω καλύτεροι άνθρωποι από εμένα”
- αδιαφορία προς τα κοντινά πρόσωπα
- έλλειψη εμπιστοσύνης, αδυναμία συναισθηματικής εγγύτητας
- δίνει την εντύπωση στην παιδική ηλικία του “ανεξάρτητου” παιδιού
Το άτομο που ανήκει σε αυτό τον τύπο δεσμού φαίνεται στους άλλους συχνά ως αδιάφορο και “στον κόσμο του”. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα φόβου δέσμευσης. Σε καυγάδες, διαφωνίες ή χωρισμούς δίνει την εντύπωση ότι όλα του είναι αδιάφορα, ότι δεν το αφορούν. Συνεχίζει να βγαίνει με φίλους, φαίνεται χαλαρό και χαρούμενο σα να μην έχει συμβεί τίποτα.
Ο ανασφαλής-αποφευκτικός τύπος θα αγνοήσει τα πρόσωπα προς τα οποία νιώθει έναν ισχυρό δεσμό και θα προτιμήσει να στραφεί σε άλλα πιο απόμακρα ή ξένα προς εκείνον. Ο λόγος που λειτουργεί έτσι είναι ότι δεν μπορεί να νιώσει εμπιστοσύνη με τη διαθεσιμότητα των άλλων για εγγύτητα. Έχει χτίσει μέσα του την πεποίθηση ότι οι επιθυμίες και οι ανάγκες του θα απορριφθούν. Η αγάπη άνευ όρων είναι για αυτόν κυριολεκτικά ένα βασανιστήριο. Είναι πεπεισμένος ότι δεν μπορεί να έχει καμία αξίωση για αληθινή αγάπη, σεβασμό, εκτίμηση, στήριξη.
Μια τέτοια συμπεριφορά παραπέμπει σε παραμέληση/αδιαφορία των συναισθηματικών αναγκών στην παιδική ηλικία από τα πρόσωπα φροντίδας. Στην ενήλικη ζωή αυτό εμφανίζεται μέσα από το άγχος ότι τα κοντινά πρόσωπα σε σημαντικές στιγμές της ζωής θα τον “κρεμάσουν”, δεν θα είναι εκεί για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του. Έτσι ο μόνος τρόπος για να βγει από το αδιέξοδο μιας τόσο επιβαρυντικής και απειλητικής συνθήκης είναι να αποφεύγει τη σύνδεση, τη βαθύτερη σχέση με τους άλλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τρόπου συσχετισμού αυτών των ατόμων είναι οι σχέσεις on-off.
Τύπος ΙΙΙ – Ανασφαλής-Αμφιθυμικός δεσμός
“Δεν αρκώ ό,τι κι αν κάνω”
- άγχος και συναισθηματική εξάρτηση από τον/τη σύντροφο
- συνεχής συμβιβασμός με τις επιθυμίες του/της συντρόφου
- αναξιόπιστοι και απρόβλεπτοι γονείς/φροντιστές.
Το άτομο με ανασφαλή-αμφιθυμικό τύπο δεσμού (στη βιβλιογραφία το βρίσκουμε και ως “αγχώδης-συμβιωτικός τύπος) αισθάνεται εξαρτημένο από τον/τη σύντροφο του και είναι συνεχώς αγχωμένο για την πορεία της σχέσης. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα φόβου εγκατάλειψης. Η απουσία του/της συντρόφου βιώνεται ως άκρως ψυχοφθόρα. Τα επίπεδα του άγχους αυξάνονται κατακόρυφα, όταν ο/η σύντροφος σκέφτεται το χωρισμό. Και μόνο η ιδέα του να πρέπει να μείνει μόνο είναι αφόρητη. Η ανάγκη να γνωρίζει συνεχώς, τι κάνει ο/η σύντροφος χωρίς αυτό, είναι επιτακτική. Το ανασφαλές-αμφιθυμικό άτομο δεν μπορεί να διαχωρίσει τη μοναξιά από το να είναι μόνο.
Στον τύπο αυτό το συμπεριφορικό μοτίβο των γονιών/φροντιστών στην παιδική ηλικία είναι η αναξιοπιστία και η απρόβλεπτη και ακατανόητη συμπεριφορά τους προς τις ανάγκες του παιδιού. Η αμφιθυμική εναλλαγή μεταξύ ενσυναίσθησης/εγγύτητας και απορριπτικής συμπεριφοράς των γονιών έχει χτίσει στο ενήλικο άτομο μόνιμη ανασφάλεια για την πορεία της συντροφικής σχέσης. Δυσκολεύεται να προβλέψει τις αντιδράσεις του/της συντρόφου. Ασχολείται συνεχώς με το τι θέλει, έτσι ώστε να μπορέσει να προσαρμόσει τη δική του συμπεριφορά ανάλογα.
Το ανασφαλές-αμφιθυμικό άτομο δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για τη δική του ζωή. Δεν εξερευνά τις δικές του επιθυμίες, δεν αποφασίζει για τον εαυτό του. Απλά τρέχει πίσω από τις ανάγκες των άλλων. Κατά συνέπεια του είναι δύσκολο να αποδεχτεί τον χωρισμό και να εστιάσει στο παρακάτω της δικής του ζωής. Δεν έχει μάθει να αποδεσμεύεται. Μπορεί να μένει για πολύ καιρό εγκλωβισμένο σε μία σχέση που τελείωσε.
Τύπος IV – Αποδιοργανωμένος-Χαοτικός δεσμός
“Ο κόσμος είναι μια μεγάλη απειλή”
- φόβος εγκατάλειψης, απόρριψης, απώλειας της αγάπης του/της συντρόφου
- συγκρουσιακές, κτητικές σχέσεις, έντονα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα
- παιδική ηλικία με οικογενειακά τραύματα
Ο αποδιοργανωμένος-χαοτικός τύπος δεσμού προστέθηκε αργότερα στη λίστα των παραπάνω τύπων δεσμού. Αλλού συναντάται και ως “αποδιοργανωμένος-αποπροσανατολισμένος τύπος.
Το αποδιοργανωμένο-χαοτικό άτομο δεν μπόρεσε ως παιδί να αναπτύξει έναν υγιή και ολοκληρωμένο δεσμό με το γονιό/φροντιστή. Ο λόγος είναι ότι ο ίδιος ο γονιός φέρει τραυματικές εμπειρίες και δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ανάγκες του παιδιού. Ήταν παρόν μεν αλλά με μια απειλητική για το παιδί παρουσία με αντιφατικές και παράδοξες συμπεριφορές.
Ένα τέτοιο συμπεριφορικό μοτίβο γονιού έχει ενεργοποιήσει ξανά και ξανά ασυνείδητα στο παιδί την ανάγκη να σώσει τον σώσει από την απόγνωση και να τον βγάλει από το αδιέξοδο του. Έτσι χτίστηκε η πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι μια μεγάλη απειλή.
Σε αυτόν τον τύπο δεσμού το άτομο αποτελεί ένα πρόσωπο που από τη μία ανταποκρίνεται στην ανάγκη σύνδεσης αλλά ταυτόχρονα νιώθει απειλή με την υπερβολική οικειότητα, την οποία τείνει να αποφεύγει τελικά. Βασικά βιώνει μια εσωτερική ασυμφωνία στη συντροφική σχέση. Νιώθει εγκαταλελειμμένο ή φοβάται την εγκατάλειψη και ταυτόχρονα είναι κτητικό, δημιουργεί σκηνές ακραίας ζηλοτυπίας, είναι αγχωμένο, θυμωμένο. Είναι σαν να λέει: “σε θέλω δίπλα μου, αλλά δε μπορώ να σε εμπιστευτώ”.
Συντροφικότητα και τύποι δεσμού
Αν αναρωτιέσαι σε τι σε βοηθάνε όλα αυτά για να βρεις τη σχέση που σου ταιριάζει ή αν η σχέση που ήδη έχεις σου ταιριάζει, διάβασε λίγο ακόμη παρακάτω.
Έχεις παρατηρήσει το είδος των σχέσεων που επιλέγεις; μπαίνεις π.χ. σε σχέσεις δύσκολες, αδιέξοδες ή ακόμη και σε τοξικές; Τότε έχει νόημα να εντοπίσεις σε ποιο τύπο δεσμού ανήκεις το ίδιο και ποιος τύπος δεσμού στον άλλο πρόσωπο σου ταιριάζει. Ανακαλύπτοντας τα δικά σου συμπεριφορικά μοτίβα, μπορείς να τα ελέγξεις και να τα αναπροσαρμόσεις. Παρεμπιπτόντως αυτή είναι μια δουλειά που μπορούμε να την κάνουμε μαζί στο πλαίσιο της ατομικής σου ψυχοθεραπείας.
Σε επίπεδο σχέσης και στο πλαίσιο της συμβουλευτικής και με τους δύο συντρόφους μπορούμε να δουλέψουμε τη συνειδητότητα σε ότι αφορά τους μη υγιείς τύπους δεσμού που φέρει κάθε σύντροφος. Το επόμενο βήμα είναι να σπάσει ο φαύλος κύκλος και να υιοθετηθούν σταδιακά πιο αποτελεσματικοί τρόποι σύνδεσης του ενός με τον άλλο.
Αν κάτι από όλα αυτά που διάβασες νιώθεις να σε αφορά, μη διστάσεις να επικοινωνήσεις μαζί μας. Μπορείς να το κάνεις εδώ.
Πηγές:
Holmes, J. (2009). Ο John Bowlby και η Θεωρία του Δεσμού. (Ι. Αθανασίου & Α. Αθανασίου, Μτφ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (Original work published 1993)
Bloom, C., (2020). Welcher Beziehungstyp bin ich? (ανακτήθηκε από chrisbloom.de)
