Οι παρακάτω γενικές αρχές βασίζονται στα νεότερα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες σε παιδιά και έφηβα άτομα.
ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά – ταυτότητα φύλου – σεξουαλικός προσανατολισμός
Αναγνωρίζουμε ότι πολλά παιδιά και έφηβα άτομα αντιλαμβάνονται τις ποικιλόμορφες (diverse) έλξεις, συμπεριφορές και ταυτότητες τους στην παιδική και πρώιμη εφηβική ηλικία.
Ο αυτοπροσδιορισμός του φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού δεν είναι κάτι το οποίο συνειδητοποιεί το άτομο σε συγκεκριμένη ηλικία. Η περίοδος διερεύνησης και πειραματισμού μπορεί να συμβεί σε κάθε ηλικιακό στάδιο και να οδηγήσει σε οποιοδήποτε συμπέρασμα ή και σε αλλαγή του αυτοπροσδιορισμού. Ωστόσο στην παιδική και εφηβική ηλικία οι διεργασίες αυτές γίνονται συχνότερα και πιο έντονα. Οι λόγοι έχουν να κάνουν με την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου καθώς και με την κοινωνική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
Το φύλο ως κοινωνική κατασκευή
Αναγνωρίζουμε ότι το φύλο συχνά νοείται ως κοινωνική κατασκευή που περιλαμβάνει την ταυτότητα και την έκφραση, και διαφοροποιείται από το βιολογικό φύλο.
Είναι απαραίτητος ο διαχωρισμός μεταξύ την έννοιας του φύλου (ταυτότητα φύλου, κοινωνικό φύλο) και των βιολογικών χαρακτηριστικών, τα οποία συνδέονται με το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση. Η έννοια του φύλου (ταυτότητα φύλου, κοινωνικό φύλο) και η έννοια των βιολογικών χαρακτηριστικών που συνδέονται με το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση δεν αποτελούν ταυτόσημες έννοιες. Αντίθετα διαχωρίζονται από την αρχή.
Η ανάπτυξη της ταυτότητας φύλου ως ρευστή διεργασία
Αναγνωρίζουμε ότι η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου ξεκινά να αναπτύσσεται από τη νεαρή παιδική ηλικία. Κάποια ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα μπορεί να μην αυτοπροσδιορίζονται με το φύλο που τους αποδόθηκε στη γέννηση. Σύμφωνα με τη σύγχρονη κοινωνικογνωστική θεωρία η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου (σις ή τρανς) είναι ρευστή και προκύπτει από μια συνεχή και όχι γραμμική διεργασία σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Η εν λόγω διεργασία εξαρτάται και επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση ατομικών και κοινωνικών παραγόντων. Έτσι λοιπόν ένα τρανς άτομο μπορεί να διερευνήσει την ταυτότητα φύλου του σε οποιαδήποτε ηλικία (παιδική, εφηβική, ενήλικη ζωή).
Η συνεχιζόμενη και μη γραμμική διεργασία δε σημαίνει επ΄ ουδενί λόγω ότι η όποια ταυτότητα του ατόμου θα αλλάξει. Αυτή ορίζεται εξ ολοκλήρου από το ίδιο το άτομο σε κάθε χρονική στιγμή της ζωής του.
Τρανς παιδιά και έφηβα άτομα και φυλομετάβαση
Αναγνωρίζουμε ότι για κάποια τρανς και φυλοδιαφορετικά παιδιά και έφηβα άτομα μπορεί να ενδείκνυνται ιατρικά και θεραπευτικά να προβούν σε φυλομετάβαση (transition) χρησιμοποιώντας κάποια από τα παρακάτω: αλλαγή ονόματος και αντωνυμιών, χτένισμα, ρούχα, αναστολή της ήβης, ορμονοθεραπεία ή χειρουργική παρέμβαση.
Ως φυλομετάβαση ορίζονται οι διαδικασίες στις οποίες μπορεί να προβεί ένα τρανς άτομο για να εκφράσει καλύτερα την ταυτότητα φύλου του. Αυτές περιλαμβάνουν την προσωπική/κοινωνική, την ιατρική και την νομική φυλομετάβαση.
Προσωπική/κοινωνική φυλομετάβαση: Αναφέρεται στο coming out στην οικογένεια, στο φιλικό και εργασιακό περιβάλλον. Επίσης αφορά στη χρήση αντωνυμιών και ονόματος που ταιριάζει στον αυτοπροσδιορισμό του φύλου του ατόμου. Τέλος αναφέρεται στην έκφραση φύλου δηλ. πιθανή αλλαγή στο ντύσιμο, μακιγιάζ, χτένισμα κλπ.
Ιατρική φυλομετάβαση: Αναφέρεται σε αναστολή της ήβης (puberty blockers), ορμονοθεραπεία και ενδεχόμενες χειρουργικές επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού φύλου (χρησιμοποιείται και ο όρος επιβεβαίωση φύλου). Τα ακριβή βήματα της ιατρικής φυλομετάβασης είναι διαφορετικά από άτομο σε άτομο. Δεν θεωρείται απαραίτητο κάθε άτομο να θέλει να προβεί σε αυτά.
Σε ότι αφορά τα έφηβα άτομα οι ιατρικές παρεμβάσεις φυλομετάβασης μπορεί να μειώσουν την έντονη σωματική δυσφορία των παιδιών και έφηβων ατόμων. Ταυτόχρονα μειώνονται οι πιθανότητες ψυχικών διαταραχών που εκδηλώνονται λόγω της δυσφορίας αυτής. Οι πιο συχνές διαταραχές είναι αυτοκτονικότητα, αυτοτραυματισμοί, κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχές.
Είναι σημαντικό να τονιστεί, ότι οι όποιες ιατρικές παρεμβάσεις γίνονται πάντα με την απόλυτη συναίνεση του ατόμου και των γονέων/νόμιμων κηδεμόνων του. Όπως επίσης και σύμφωνα με τις αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Υγεία των Τρανς Ατόμων. Οι ιατρικές παρεμβάσεις δεν συμπεριλαμβάνουν σε καμία περίπτωση μη αναστρέψιμες χειρουργικές επεμβάσεις στα γεννητικά όργανα και το αναπαραγωγικό σύστημα του ατόμου.
Νομική φυλομετάβαση: Αναφέρεται στην αλλαγή του ονόματος και αντωνυμιών στα επίσημα νομικά έγγραφα.
Η πραγματική υποστήριξη και ενσωμάτωση των τρανς ατόμων συνδέεται άρρηκτα με επιβεβαιωτικά ως προς την ταυτότητα φύλου περιβάλλοντα και κοινωνικά πλαίσια. Έτσι προστατεύονται καλύτερα τα άτομα από κάθε μορφή διακρίσεων με τις οποίες έρχονται συχνά αντιμέτωπα.
ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά / έφηβα άτομα και διερεύνηση
Αναγνωρίζουμε ότι κάποια παιδιά ή έφηβα άτομα μπορεί να περνούν μια μακρά περίοδο διερεύνησης του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου τους βιώνοντας άγχος, μπέρδεμα, ρευστότητα ή συμπλοκότητα στα συναισθήματα τους και τις κοινωνικές ταυτότητες.
Το μπέρδεμα, ο πειραματισμός και η διερεύνηση ταυτοτήτων γύρω από το φύλο και τη σεξουαλικότητα σε ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα είναι συχνές διεργασίες. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν μόνο τότε να βοηθήσουν αποτελεσματικά, όταν διατηρούν επιβεβαιωτική προσέγγιση στη δουλειά τους με ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και έφηβα άτομα. Αυτή είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορούν να αναγνωρίσουν τα στερεοτυπικά σχήματα και τα πιθανά εμπόδια που δυσκολεύουν τα άτομα να εμβαθύνουν με ασφάλεια στην προσωπική τους διερεύνηση. Επιπλέον μόνο μέσα από την επιβεβαιωτική προσέγγιση μπορούν να δημιουργήσουν ασφαλή χώρο για κάθε αναδυόμενη ή υπό διερεύνηση ταυτότητα συνοδεύοντας το άτομο στη διεργασία του.
Έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου
Αναγνωρίζουμε ότι μπορεί να υπάρχουν περιορισμένες διαθέσιμες πηγές και υποστηρικτικοί ενήλικες, καθώς και περιορισμένο υποστηρικτικό πλαίσιο ομοτίμων (π.χ. μεταξύ μαθητών) για τρανς και φυλοδιαφορετικά παιδιά. Ειδικά για όσα παιδιά ζουν στην επαρχία και σε απομονωμένες περιοχές. Επίσης, αναγνωρίζουμε ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά που μένουν σε επαρχιακές ή απομονωμένες περιοχές (μικρές πόλεις ή χωριά) αντιμετωπίζουν επιπλέον προκλήσεις. Όπως το να ζουν σε μια πιο συντηρητική και ομοιογενή κοινότητα (σε σχέση με αυτές των μεγάλων πόλεων). Ή το να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε επιβεβαιωτικές, υποστηρικτικές κοινοτικές υπηρεσίες. Κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο αίσθημα κοινωνικής απομόνωσης και στιγματισμού.
Για άτομα που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες και υφίστανται διακρίσεις είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει υποστηρικτικό δίκτυο γύρω τους. Ειδικότερα τα τρανς άτομα και φυλοδιαφορετικά παιδιά και έφηβα άτομα που ζουν στην επαρχία στερούνται τις περισσότερες φορές περιβάλλοντος συνομηλίκων ή ενήλικων ατόμων, στα οποία μπορούν να απευθυνθούν. Έτσι εντείνεται το αίσθημα απομόνωσης και ανασφάλειας. Η ύπαρξη ενός ατόμου (επαγγελματία ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικός) που να μπορεί ένα τρανς ή φυλοδιαφορετικό παιδί ή έφηβο άτομο να απευθυνθεί λειτουργεί ανασταλτικά στην απομόνωση. Το ίδιο συμβαίνει και με υποστηρικτικές ομάδες στο διαδίκτυο ατόμων με ανάλογα βιώματα.
ΛΟΑΤΚ+ έφηβα άτομα και σεξουαλική ζωή
Αναγνωρίζουμε ότι τα ΛΟΑΤΚ+ έφηβα άτομα μπορεί να αντιμετωπίσουν αυξημένο ρίσκο εγκυμοσύνης αλλά και σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, καθώς και HIV+ , εξαιτίας των προσπαθειών τους να αντιμετωπίσουν το στίγμα της ταυτότητάς τους.
Οι διακρίσεις και η έλλειψη υποστηρικτικών δικτύων για ΛΟΑΤΚ+ έφηβα άτομα έχει ως συνέπεια τη συχνότερη σεξουαλική κακοποίηση, παραμέληση και απόρριψη από την οικογένεια, βία στις συντροφικές σχέσεις και εκφοβισμό στο σχολείο. Υπάρχουν περισσότερες επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές αλλά και εξαναγκασμός σε σεξουαλική επαφή λόγω του στίγματος που συνοδεύει τη σεξουαλικότητα των ΛΟΑΤΚ+ ατόμων.
Ίντερσεξ (intersex) παιδιά και έφηβα άτομα
Πολλά ίντερσεξ άτομα αναφέρουν συχνά ότι έχουν παραμείνει ή παραμένουν αόρατα και σιωπηρά. Οι αιτίες είναι, ότι έχουν βιώσει στίγμα, περιθωριοποίηση και ντροπή σε σχέση με τα σώματά τους και τις ιατρικές παρεμβάσεις που τους επιβλήθηκαν. Πολλά ίντερσεξ παιδιά και έφηβα άτομα αναφέρουν υψηλά ποσοστά αυτοτραυματισμού και αυτοκτονικότητας, που συγκρίνονται με τα ποσοστά ατόμων τα οποία έχουν δεχθεί σωματική ή/και σεξουαλική κακοποίηση.
Τα ίντερσεξ (intersex) άτομα γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου τα οποία δεν ανήκουν αυστηρά στην αρσενική ή θηλυκή κατηγορία, ή ανήκουν και στις δύο κατηγορίες ταυτόχρονα. Πρόκειται για ένα φάσμα βιολογικών διαφοροποιήσεων σε σχέση με το φύλο. Τα ίντερσεξ άτομα μπορούν να έχουν οποιονδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό, ταυτότητα φύλου και έκφραση φύλου.
Η ίντερσεξ κατάσταση συνδέεται κατά κόρον με μυστικότητα καθώς το στίγμα και η άγνοια γύρω από αυτή καθορίζει τη στάση των ατόμων. Πρόκειται για μια μυστικότητα που ενισχύεται από ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό προς τους γονείς. Και δυστυχώς πολύ συχνά επεκτείνεται και στα ίδια τα ίντερσεξ παιδιά. Οι συνέπειες στην ψυχική υγεία τους και τις οικογενειακές σχέσεις είναι ολέθριες.
Απόσπασμα και συνοπτική παρουσίαση από το σύγγραμα:
Παπαθανασίου, Ν., Χρηστίδη, Ε.-Ο. (2020). Συμπερίληψη και Ανθεκτικότητα: Βασικές αρχές ψυχοκοινωνικής στήριξης σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου.
