Ως συναισθηματική κακοποίηση ορίζονται όλες οι συμπεριφορές που πλήττουν την ψυχοσυναισθηματική ακεραιότητα ενός άλλου ατόμου. Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η απουσία άσκησης σωματικής βίας.
άκουσε το σε podcast
Πρόκειται για ένα σταθερό και επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφορών, όπου ο θύτης στοχεύει στον έλεγχο, την απαξίωση, τον εκφοβισμό, την απομόνωση ή την τιμωρία του θύματος. Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί για να το πετύχει είναι ο εκφοβισμός, η υποτίμηση και η ταπείνωση.
Φανερή και συγκαλυμμένη συναισθηματική βία
Υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο φανεροί τρόποι άσκησης συναισθηματικής κακοποίησης. Στους φανερούς ανήκει η λεκτική βία, η συνεχής άσκηση κριτικής, η απαξίωση, η υποτίμηση. Στις συγκαλυμμένες μορφές εκφράζεται μέσω του εκφοβισμού του θύματος και της χειραγώγησης του. Επίσης εκφράζεται μέσα από τη μόνιμη δυσαρέσκεια του θύτη προς οτιδήποτε κάνει το θύμα. Στη συγκαλυμμένη συναισθηματική κακοποίηση εμφανίζεται το επιπλέον χαρακτηριστικό, ότι οι κακοποιητικές συμπεριφορές παρουσιάζονται ως καλοπροαίρετες συμβουλές του άλλου ατόμου «για το καλό του».
Η συναισθηματική κακοποίηση εμφανίζεται σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού ανεξαρτήτως μορφωτικού, πολιτισμικού, κοινωνικού, οικονομικού πλαισίου. Απαντάται περισσότερο στους άντρες στο ρόλο του θύτη και στις γυναίκες στο ρόλο του θύματος. Ενώ δεν συνδέεται πληθυσμιακά με την ηλικία. Τέλος βάσει βιβλιογραφικών αναφορών φαίνεται η συναισθηματική βία να είναι το προστάδιο της σωματικής βίας.
Η συμβολική βία
Μια πολύ συχνή μορφή συναισθηματικής κακοποίησης χωρίς αυτή να ασκείται σωματικά είναι η βία που εμπεριέχει συμβολισμούς απειλής. Πρόκειται για απειλή που παραβιάζει τα συναισθηματικά όρια του θύματος. Τέτοιες συμπεριφορές είναι οι απειλές βίας («θα σε εξαφανίσω», «μη τολμήσεις να βρεθείς μπροστά μου»), βία σε αντικείμενα, βίαιες κινήσεις που προκαλούν φόβο, αλλά δεν ολοκληρώνουν μία πράξη (π.χ. η κίνηση να χτυπήσει), απειλές για καταστροφή προσωπικής περιουσίας ή πρόκληση ζημιάς σε αγαπημένα πρόσωπα.
Οι επιπτώσεις
Από τη στιγμή που μια κακοποιητική σχέση έχει ξεκινήσει γίνεται όλο και πιο εύκολο για τον κακοποιητή να αποκτήσει συναισθηματική κυριαρχία χειραγωγώντας το θύμα. Εκείνο πιστεύει λανθασμένα, ότι ο κακοποιητής θα αλλάξει. Ενώ ο θύτης πείθει το θύμα, ότι η κακοποίηση είναι φταίξιμο του. Το ψυχολογικό υπόβαθρο εδώ είναι μια ολοκληρωτικά κατεστραμμένη αυτοεκτίμηση του θύματος, το οποίο φοβάται να φύγει από τη σχέση, καθώς πιστεύει, ότι δε μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα, ούτε ότι του αξίζει συμπεριφορά αγάπης και εκτίμησης.
Ο αποδέκτης αυτής της συμπεριφοράς (συνήθως γυναίκες) επιβαρύνεται ψυχολογικά όλο και περισσότερο. Η κακοποίηση συντηρεί την κατακερματισμένη αυτοεικόνα. Το άγχος και/ή η κατάθλιψη εμφανίζονται σχεδόν πάντα ως συνοδές διαταραχές. Οι έρευνες καταδεικνύουν, ότι οι συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης είναι εξίσου σοβαρές με αυτές της σωματικής βίας. Π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές, ντροπή, αμφισβήτηση των σκέψεων, συναισθημάτων, αποφάσεων.
Ενδείξεις συναισθηματικής κακοποίησης
- Αντικειμενικοποίηση της κακοποίησης και των συναισθημάτων του θύματος. Αυτό φαίνεται σε εκφράσεις όπως: «Στο λέω για το καλό σου», «Αυτά είναι φαντασίες του μυαλού σου», «Είσαι υπερευαίσθητη», «Για πλάκα το είπα και εσύ το πήρες σοβαρά».
- Υπονόμευση της αυτοεκτίμησης μέσω συνεχούς κριτικής, ταπείνωσης, σαρκασμού, πρόκλησης ενοχών.
- Άσκηση λεκτικής βίας με στόχο τον εκφοβισμό (βρισιές, φωνές, απειλές με έντονες αλλαγές στον τόνο της φωνής ή τις εκφράσεις του προσώπου).
- Παραμέληση του θύματος, π.χ. ο θύτης αθετεί υποσχέσεις, ξεχνά δεσμεύσεις, εξαφανίζεται για πολλές ώρες ή όλο το βράδυ χωρίς να επικοινωνεί.
- Άσκηση ελέγχου ή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων του θύματος, επιβολή περιορισμού των κοινωνικών επαφών, παρεμπόδιση πρόσβασης σε χρηματικές συναλλαγές.
- Εξαναγκασμός σε σεξουαλική επαφή ή στέρηση αυτής ως μορφή τιμωρίας.
- Προσβλητικά ή ταπεινωτικά σχόλια ως προς την εμφάνιση, το βάρος, τη φυλή/κουλτούρα του θύματος.
- Δημιουργία «πλύσης εγκεφάλου» παρουσιάζοντας ένα κλειστό σύστημα λογικής που δεν αφήνει περιθώριο συζήτησης.
Η αντιμετώπιση της συναισθηματικής κακοποίησης
Τα θύματα ψυχολογικής βίας παρουσιάζουν υψηλό ρίσκο αυτοκτονιών. Είναι απολύτως απαραίτητο το θύμα να μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό του, έτσι ώστε να βάλει φρένο στην κακοποίηση. Σημαντικό πρώτο βήμα σε αυτό είναι η αναγνώριση και αποδοχή της κατάστασης. Η ενημέρωση, το υποστηρικτικό δίκτυο, η απόφαση καταγγελίας είναι τα επόμενα στάδια.
Αν βρίσκεσαι σε μία σχέση σαν κι αυτή που περιγράφεται σε αυτό το κείμενο ή γνωρίζεις πρόσωπο στο περιβάλλον σου που δέχεται κάποια μορφή ψυχικής ή σωματικής κακοποίησης μπορείς να επικοινωνήσεις με την τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 – Βία κατά των Γυναικών ή να απευθυνθείς στη ΔΙΟΤΙΜΑ – Κέντρο για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα.
Το πιο δύσκολο από όλα είναι η απεμπλοκή από την κακοποιητική σχέση, καθώς κυριαρχεί η απόγνωση και η αβοηθησία. Συναισθήματα ενοχής («έτσι μου αξίζει να ζω») ανακυκλώνονται συνέχεια. Το θύμα σκέφτεται, ότι δε θα ξεφύγει ποτέ και όντως αυτό φαντάζει πραγματικό, καθώς ένα μεγάλο μέρος της ζωή του το περνάει μαζί με τον κακοποιητή του. Παράλληλα κυριαρχούν συναισθήματα φόβου, ότι αν φύγει, ο κακοποιητής θα το ακολουθήσει παντού και θα προσπαθήσει να εκδικηθεί.
Το τελευταίο διάστημα μέσα από το κίνημα #metoo γίνονται όλο και περισσότερες καταγγελίες κακοποιητών. Οι καταγγελίες είναι σχεδόν πάντα από γυναίκες. Δυστυχώς σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και μετά από καταγγελίες, όπου τα θύματα έφυγαν ή προσπάθησαν να φύγουν, έχουν υπάρξει γυναικοκτονίες ως πράξη εκδίκησης από τους θύτες. Εδώ να υπογραμμιστεί η ολιγωρία των αστυνομικών αρχών, όταν το θύμα βρίσκει το θάρρος να καταγγείλει τον κακοποιητή του. Υπάρχουν καταγεγραμμένα περιστατικά, όπου οι αστυνομικές αρχές έχουν στείλει τα θύματα πίσω στα σπίτια τους αγνοώντας το σήμα κινδύνου που εκπέμπεται. Επίσης το ίδιο το κράτος δεν ενεργεί υπέρ μιας νομοθετικής ρύθμισης που θα προστατεύει τα θύματα από τους κακοποιητές τους. Μία τέτοιου είδους νομοθετική ρύθμιση είναι η αναγνώριση της γυναικοκτονίας. Ως γυναικοκτονία ορίζεται η “ανθρωποκτονία γυναικών, από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες. Συνιστά ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας. Διαπράττεται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα, αλλά και τις επιλογές των γυναικών” (ΔΙΟΤΙΜΑ).
Η ψυχοθεραπεία στην κακοποίηση
Η ψυχοθεραπεία με ψυχοθεραπευτή/τρια θα βοηθήσει σταδιακά το κακοποιημένο άτομο να αποτινάξει από πάνω του την ενοχή και τη ντροπή. Θα το ενδυναμώσει στην ανάκτηση συναισθηματικής ανεξαρτησίας. Θα επεξεργαστεί δύσκολα συναισθήματα που μπορεί να υπάρχουν από προηγούμενα τραύματα. Η δημιουργία μιας νέας θετικής αυτοεικόνας που περιλαμβάνει το σεβασμό και την αποδοχή του εαυτού αλλά και των άλλων είναι η προοπτική προς τη συναισθηματική ισορροπία και λειτουργικότητα.
