Οι βασικές έννοιες με τις οποίες συσχετίζονται οι ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες είναι κομβικής σημασίας για να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι εμπειρίες της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
άκουσε το σε podcast
Εξάλλου η γλώσσα που θα χρησιμοποιήσει ένα άτομο για να μιλήσει για αυτές τις εμπειρίες μπορεί να υποδηλώνει ένα φερόμενο/ή μη στίγμα που αναπαράγει ο λόγος που αναπτύσσεται. Ακριβώς για αυτό είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχει πλήρης κατανόηση βασικών εννοιών που αφορούν εν τέλει όλα τα άτομα και όχι μόνο τα ΛΟΑΤΚΙ+. Οι έννοιες αυτές είναι:
- Τα χαρακτηριστικά φύλου και το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση.
- Η ταυτότητα φύλου
- Η έκφραση φύλου
- Ο σεξουαλικός προσανατολισμός
Βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου
Τα βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου αναφέρονται στα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν το φύλο με το οποίο το άτομο γεννιέται. Αυτά είναι:
- Τα πρωτογενή χαρακτηριστικά του φύλου, δηλαδή τα εσωτερικά και εξωτερικά αναπαραγωγικά όργανα, οι γονάδες, τα επίπεδα των ορμονών του φύλου (οιστρογόνα, τεστοστερόνη) και τα φυλετικά χρωμοσώματα.
- Τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου, όπως π.χ. η ανάπτυξη του στήθους, η τριχοφυΐα, η κατανομή της μυϊκής μάζας και του λίπους στο σώμα κλπ.
Ταυτότητα φύλου
Ο όρος ταυτότητα φύλου αναφέρεται στην εσωτερική αίσθηση που έχει το άτομο για το φύλο του. Συνήθως αναμένεται η ταυτότητα φύλου των ατόμων να ταυτίζεται με το φύλο που έχει αποδοθεί στη γέννηση βάση των βιολογικών χαρακτηριστικών. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για cisgender (ή cis/σις) άτομα. Ωστόσο το παραπάνω δεν ισχύει για όλα τα άτομα. Για τα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν ταυτίζεται με το φύλο που τους αποδόθηκε στη γέννηση χρησιμοποιείται ο όρος transgender (ή trans/τρανς ή διεμφυλικός/-ή/-ό, διεμφυλικότητα).
Τόσο ο όρος cisgender όσο και ο όρος transgender χρησιμοποιούνται ως επίθετα συνοδεύοντας πάντα την ταυτότητα φύλου του ατόμου και όχι το αποδοθέν κατά τη γέννηση φύλο. Παραδείγματα:
- τρανς γυναίκα σημαίνει, ότι το άτομο αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα και στη γέννηση έχει αποδοθεί το αρσενικό φύλο.
- σις γυναίκα, σημαίνει ότι το άτομο αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα και στη γέννηση έχει αποδοθεί το θηλυκό φύλο.
Μια ταυτότητα φύλου μπορεί να βιώνεται εντός του διπόλου του φύλου και να αυτοπροσδιορίζεται το άτομο ως άντρας ή γυναίκα (σις ή τρανς). Ωστόσο μπορεί να βιώνεται και εκτός του διπόλου και τότε τα άτομα αυτοπροσδιορίζονται ως non-binary (ή μη δυϊκά). Ο όρος non-binary χρησιμοποιείται περισσότερο ως όρος-ομπρέλα συμπεριλαμβάνοντας διάφορες ταυτότητες φύλου έξω από το δίπολο άντρας-γυναίκα. Παραδείγματα. Ένα άτομο μπορεί:
- να βιώνει την ταυτότητα του ως ρευστή (gender-fluid).
- να βιώνει την απουσία μιας ταυτότητας φύλου (agender).
- να βιώνει την ταυτότητα του ως συνδυασμό δύο ταυτοτήτων φύλου (bigender).
Επίσης χρησιμοποιείται και ο όρος gender non-conforming (GNC) για τα άτομα που βιώνουν την ταυτότητα φύλου τους εκτός του έμφυλου διπόλου άντρας-γυναίκα.
Έκφραση φύλου
Η έκφραση φύλου περιλαμβάνει όλες τις συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά μέσα από τα οποία το άτομο βιώνει και εκφράζει προς τα έξω το φύλο του. Αυτά είναι π.χ. το ντύσιμο, το χτένισμα, η κίνηση, η ομιλία, προσωπικά ενδιαφέροντα, στάση/φιλοσοφία ζωής.
Στερεοτυπικά και βάση κοινωνικής νόρμας υπάρχει το έμφυλο δίπολο ως μοναδικό αποδεκτό. Έτσι αναμένεται από τα άτομα ο τρόπος που βιώνουν το φύλο τους να συμβαδίζει με τα βιολογικά χαρακτηριστικά του φύλου τους. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο βάφει τα νύχια του ή έχει μακιγιάζ στο πρόσωπο αναμένεται να είναι σις γυναίκα. Κατά συνέπεια η έκφραση φύλου θεωρείται ξεκάθαρη ένδειξη για την ταυτότητα φύλου ή και τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα η έκφραση φύλου αποτελεί κεντρική έννοια, καθώς δεν υπάρχει καμία αιτιακή σύνδεση μεταξύ έκφρασης φύλου, ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού του ατόμου. Παράδειγμα: ένα άτομο φέρει μακιγιάζ στο πρόσωπο και δεν ανταποκρίνεται στερεοτυπικά στο πρότυπο σις γυναίκας. Αυτό δε σημαίνει κατά συνέπεια, ότι ο σεξουαλικός του προσανατολισμός είναι γκέι. Ή ότι φέρει μια τρανς ταυτότητα φύλου.
Δεν μπορούμε από την έκφραση φύλου ενός ατόμου να κάνουμε υποθέσεις για άλλες ταυτότητες του. Κάθε άτομο εκφράζεται με τον τρόπο που αισθάνεται άνετα και έχει νόημα για το ίδιο – αυτός ο τρόπος μπορεί να συμβαδίζει με τις κοινωνικές επιταγές για το φύλο του, μπορεί και όχι.
Σεξουαλικός προσανατολισμός
Ο σεξουαλικός προσανατολισμός αναφέρεται
α. στη ρομαντική-συναισθηματική έλξη και
β. στη σεξουαλική έλξη την οποία βιώνει ένα άτομο για άλλο/-α άτομο/-α.
Αυτά τα δύο είδη έλξης δεν συνδέονται ούτε ταυτίζονται απαραίτητα, παρά το γεγονός ότι η κοινωνική νόρμα έχει καθορίσει την ταύτιση αυτών των δύο εννοιών. Ένα άτομο μπορεί να βιώνει ρομαντική-συναισθηματική έλξη για ένα άλλο άτομο χωρίς να αισθάνεται απαραίτητα και σεξουαλική έλξη. Ή να αισθάνεται ρομαντική-συναισθηματική έλξη για ένα άλλο άτομο και σεξουαλική έλξη για ένα άλλο. Κάποια άτομα μπορεί να αισθάνονται μόνο ρομαντική-συναισθηματική έλξη (asexual). Και κάποια άλλα μόνο σεξουαλική έλξη (aromantic). Επίσης κάποια άτομα μπορεί να μη βιώνουν ούτε το ένα ούτε το άλλο.
Πέραν του αν και σε ποιο βαθμό βιώνουν τα άτομα τα παραπάνω είδη έλξης, υπάρχει και η διάσταση του προς ποια άτομα βιώνεται η ρομαντική ή/και σεξουαλική έλξη. Τότε μιλάμε για διάφορες ταυτότητες σεξουαλικού προσανατολισμού, οι οποίες ορίζονται από την ταυτότητα φύλου του ατόμου και από την/τις ταυτότητα/-ες φύλου των ατόμων για τα οποία αισθάνεται έλξη.
Διαχωρισμός των ταυτοτήτων σεξουαλικού προσανατολισμού
Ένας βασικός διαχωρισμός των ταυτοτήτων σεξουαλικού προσανατολισμού αφορά στο αν το άτομο αισθάνεται έλξη προς ένα (μονοσεξουαλικότητα) ή περισσότερα φύλα (πολυσεξουαλικότητα).
Στην κατηγορία της μονοσεξουαλικότητας εντάσσονται ταυτότητες όπως:
- Λεσβία – γυναίκες οι οποίες ελκύονται αποκλειστικά από γυναίκες.
- Γκέι (ή ομοφυλόφιλος/-η ή gay) – άντρες οι οποίοι ελκύονται αποκλειστικά από άντρες. Ωστόσο ο όρος χρησιμοποιείται και από γυναίκες.
- Ετερόφυλος/-η (ή στρέιτ/straight) – άντρες οι οποίοι έλκονται αποκλειστικά από γυναίκες και αντίστοιχα γυναίκες οι οποίες έλκονται αποκλειστικά από άντρες.
Στην κατηγορία της πολυσεξουαλικότητας εντάσσονται ταυτότητες όπως:
- Αμφιφυλόφιλος/-η/-ο (ή μπάι/bi) – άτομα που έλκονται και από άντρες και από γυναίκες ή και εκτός του διπόλου του φύλου.
- Πανσέξουαλ (pansexual) – άτομα που έλκονται από οποιασδήποτε ταυτότητας φύλου άτομα.
Ένα στερεότυπο που συζητιέται συχνά και στη θεραπευτική συνεδρία με μία ψυχολόγο ΛΟΑΤΚΙ+ είναι: τα πολυσεξουαλικά άτομα “καταλήγουν” σε μια μονοσεξουαλική ταυτότητα (γκέι/λεσβίες ή στρέιτ), όταν βρίσκονται σε σχέση με ένα άτομο του ίδιου ή άλλου φύλου αντίστοιχα. Ωστόσο ο σεξουαλικός προσανατολισμός βασίζεται στον αυτοπροσδιορισμό των ατόμων και όχι στο φύλο των συντρόφων τους. Τα άτομα δηλαδή συνεχίζουν να είναι μπάι ή πανσέξουαλ ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται σε σχέση με άτομο κάποιου συγκεκριμένου φύλου.
Τι είναι σημαντικό να θυμόμαστε
- Η ταυτότητα φύλου δεν εξαρτάται από το φύλο που αποδόθηκε στη γέννηση, ούτε είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με μια συγκεκριμένη έκφραση φύλου.
- Κάθε μία από τις έννοιες ταυτότητα φύλου, έκφραση φύλου, σεξουαλικός προσανατολισμός προσεγγίζεται ξεχωριστά και είναι ανεξάρτητη από τις υπόλοιπες. Δεν μπορούμε γνωρίζοντας το πώς αυτοπροσδιορίζεται ένα άτομο ως προς κάποια από αυτές τις έννοιες να κάνουμε υποθέσεις για τις υπόλοιπες. Π.χ. ο αυτοπροσδιορισμός ενός ατόμου ως τρανς γυναίκα, δεν μας δίνει πληροφορίες για το αν έλκεται από άντρες σις ή τρανς ή από γυναίκες σις ή τρανς.
- Το προς ποιο/-α φύλο/-α αισθάνεται ένα άτομο έλξη δεν σχετίζεται με κάποιον τρόπο με τις υπόλοιπες ταυτότητες που φέρει, ούτε είναι απαραίτητο να ταυτίζονται η ρομαντική με τη σεξουαλική έλξη.
- Τόσο το φύλο όσο και η έλξη προσεγγίζονται ως φάσμα. Κάθε άτομο μπορεί να τοποθετήσει τον εαυτό του σε διαφορετικά σημεία του φάσματος, καθώς και σε περισσότερες από μία γραμμές ταυτόχρονα.
- Η μόνη εξαίρεση είναι το φύλο που αποδίδεται στη γέννηση, το οποίο δεν προσεγγίζεται ως φάσμα, καθώς η απόδοση του φύλου γίνεται στη βάση σαφώς διαχωρισμένων κατηγοριών.
- Σημαντική σημείωση πρέπει να γίνει για τις ίντερσεξ διαφοροποιήσεις, οι οποίες αποτελούν ένα φάσμα ποικιλομορφίας των βιολογικών χαρακτηριστικών του φύλου και όχι μια ομοιόμορφη, ενιαία κατηγορία.
Πηγή (με αποσπάσματα από το σύγγραμμα):
Παπαθανασίου, Ν., Χρηστίδη, Ε.- Ο. (2020). Συμπερίληψη και Ανθεκτικότητα: Βασικές αρχές ψυχοκοινωνικής στήριξης σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου. Αθήνα: Gutenberg
