Ο όρος τοξική σχέση παραπέμπει σε εκείνη τη δυναμική σχέσης, όπου ένας από τους δύο συντρόφους ή και οι δύο βιώνουν δυστυχία και ψυχικό πόνο μέσα στη σχέση. Ωστόσο επιλέγουν να παραμένουν μαζί, παρόλο που δε νιώθουν ολοκληρωμένοι.
άκουσε το σε podcast
Στο ερώτημα «τι σας κρατάει μαζί» η πιο συχνή απάντηση είναι «η αγάπη». Τι είδους αγάπη όμως μπορεί να είναι αυτή που στο όνομα της θυσιάζουν οι σύντροφοι σημαντικές ανάγκες και επιθυμίες τους;
Τοξική συντροφικότητα vs υγιής σχέση
Μια υγιής συντροφική σχέση χαρακτηρίζεται από στοιχεία όπως ο σεβασμός, το αίσθημα του ανήκειν, η εμπιστοσύνη, η συναισθηματική ασφάλεια, η τρυφερότητα. Στις τοξικές σχέσεις παρατηρείται μία ανοχή σε συμπεριφορές, οι οποίες σαμποτάρουν την ίδια τη σχέση και προκαλούν ψυχικό πόνο. Τέτοιες συμπεριφορές είναι για παράδειγμα τα ψέματα και η εξαπάτηση, η συναισθηματική ψυχρότητα, οι συναισθηματικοί εκβιασμοί, η λεκτική/συναισθηματική/σωματική βία. Η ανοχή σε αυτές τις συμπεριφορές δικαιολογείται πολλές φορές με την αγάπη. Η οποία είναι τελικά κι αυτή τοξική.
Τα άτομα που χρησιμοποιούν την αγάπη ως δικαιολογία για να μένουν σε μία τοξική σχέση είναι συνήθως άτομα με
- χαμηλή αυτοεκτίμηση,
- μειωμένα αντανακλαστικά αυτοπαρατήρησης,
- αδυναμία ενδοσκόπησης ως προς το τι δεν πάει καλά στη σχέση,
- δυσκολία στη διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων.
Οι λόγοι που τέτοια άτομα μένουν στην τοξική σχέση είναι ο φόβος, η ανασφάλεια, η αίσθηση αδιεξόδου (έλλειψη εναλλακτικών), η συναισθηματική εξάρτηση, η μοναξιά. Άλλες φορές αναφέρουν τα παιδιά ή την κοινή περιουσία/επιχείρηση ως λόγους μη απομάκρυνσης. Επίσης καταλυτικό ρόλο παίζει ο φόβος για την κριτική από το οικογενειακό/φιλικό περιβάλλον.
Τοξικές συμπεριφορές
Οι βασικές αξίες στη συντροφική σχέση είναι ο αλληλοσεβασμός και η αλληλοφροντίδα, η απουσία κάθε μορφής βίας (λεκτικής, συναισθηματικής, σωματικής), η ισότητα ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, η εμπιστοσύνη. Κάποιες άλλες συμπεριφορές δημιουργούν υποδόρια μια αυξάνουσα τοξικότητα, η οποία μπορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα να φαντάζει αόρατη. Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές είναι οι παρακάτω.
- Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά
Η έκφραση του θυμού με παθητικό τρόπο και όχι ανοιχτά και ξεκάθαρα. Παθητικο-επιθετικές συμπεριφορές είναι τα «μούτρα», τα υπονοούμενα, οι συνεχείς παρατηρήσεις/εκνευρισμοί/καυγάδες για ασήμαντα ζητήματα. Στις περιπτώσεις αυτές υποβόσκει θυμός για κάτι άλλο πολύ σημαντικό, ο οποίος δεν επικοινωνείται ανοιχτά.
- Ο συναισθηματικός εκβιασμός
Η άμεση ή έμμεση απειλή εγκατάλειψης/χωρισμού, όταν υπάρχουν παράπονα από τον/τη σύντροφο. Και πάλι δεν επικοινωνείται ανοιχτά η δυσαρέσκεια, αλλά μέσα από κριτική ή εκβιασμό.
- Η αποποίηση ευθύνης για τα συναισθήματα που νιώθει το άτομο
Η προσδοκία ότι ο ένας σύντροφος θα καταλάβει τα συναισθήματα του άλλου, ενώ αυτά δεν έχουν εκφραστεί ανοιχτά.
- Η υπερβολική ζήλια
Η υπερβολική ζήλια/καχυποψία μπορεί να υποδηλώνει έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των συντρόφων. Επίσης ζήλια μπορεί να προκαλέσει η απουσία αυτονομίας του ενός, ενώ ο άλλος σύντροφος είναι αυτόνομος. Οπότε εκδηλώνεται ζήλια προς τον/την αυτόνομο σύντροφο. Τέλος η υπερβολική ζήλια μπορεί να σημαίνει αδυναμία αποδοχής κάποιων επιλογών του άλλου.
- Οι προσωρινές λύσεις
Όταν τα μεγάλα προβλήματα καλύπτονται με προσωρινές αποπροσανατολιστικές λύσεις, όπως ακριβά δώρα, ταξίδια, ακόμη και αποφάσεις του τύπου «να κάνουμε ένα παιδί για να έρθουμε ξανά κοντά» (ότι πιο ολέθριο για όλους). Και πάλι εδώ αυτό που αποφεύγεται είναι η ανοιχτή και ουσιαστική επικοινωνία των συναισθημάτων των συντρόφων.
- Εσωτερικευμένοι από την οικογένεια ρόλοι
Ένας ρόλος θύτη ή θύματος προέρχεται από τον τρόπο που το άτομο έχει συνδεθεί με τους γονείς/φροντιστές στη ζωή του. Τον ρόλο αυτό συνεχίζει και τον αναπαράγει και στην ενήλικη ζωή στις σχέσεις που δημιουργεί.
Μπορεί μια τοξική σχέση να θεραπευθεί;
Σε μία υγιή συντροφική σχέση υπάρχει η συναισθηματική αλληλεξάρτηση ως ο άλλος πόλος της αυτονομίας. Αν αυτό το δίπολο δεν ισορροπεί, δεν ισορροπεί και η σχέση. Προϋπόθεση ισορροπίας είναι ο αυτοσεβασμός και η αυτοαποδοχή.
Σε μία τοξική σχέση χρειάζεται οι σύντροφοι να είναι διαθέσιμοι για ενδοσκόπηση και ανάληψη ευθύνης του εαυτού τους. Χρειάζεται να καταφέρουν να επικοινωνήσουν με ειλικρίνεια και ασφάλεια τις πραγματικές τους ανάγκες. Αυτό θα το πετύχουν με την παράλληλη συμβολή της συμβούλου σχέσης. Ταυτόχρονα είναι εξίσου σημαντικό να υπάρξει και ένα πλαίσιο ατομικής ψυχοθεραπείας και για τους δύο, έτσι ώστε να δουλέψουν την προσωπική τους ιστορία και πορεία μέχρι σήμερα.
Foto: Comfreak, Pixabay
