Σύμφωνα με το μοντέλο του Reich (1993) οι διεργασίες που συμβαίνουν στον ψυχισμό, όταν οι άνθρωποι χωρίζουν είναι:
- Η φάση της αμφιθυμίας, κατά την οποία η τελική απόφαση του χωρισμού δεν έχει παρθεί, αλλά οι σύντροφοι συζητούν σοβαρά πλέον για αυτό.
- Η φάση του διαζυγίου, κατά την οποία έχει παρθεί η απόφαση του διαζυγίου τουλάχιστον από τον έναν ή και από τους δύο και γίνεται η νομική διαδικασία.
- Η φάση μετά το διαζύγιο, κατά την οποία νομικά και πρακτικά έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία και υπάρχει η προσαρμογή στη νέα κατάσταση.
Η φάση της αμφιθυμίας στη διαδικασία του διαζυγίου
Στην ρεαλιστική προοπτική του διαζυγίου η ατμόσφαιρα χαρακτηρίζεται από ένταση, καθώς οι σύντροφοι εμπλέκονται ξανά και ξανά σε καυγάδες. Άλλες φορές επικρατεί απόσυρση, καθώς η κάθε πλευρά προσπαθεί να δημιουργήσει μια ρεαλιστική εικόνα της ζωής από δω και πέρα χωρίς την παρουσία του άλλου. Κυριαρχούν συναισθήματα φόβου, μοναξιάς, εγκατάλειψης, δυσπιστίας, ενοχών. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των συντρόφων που άλλοτε έμοιαζαν ελκυστικά, τώρα μπορεί να επιδρούν απωθητικά.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα και όταν υπάρχουν παιδιά, οι σύντροφοι δεν είναι σε θέση να δουν την ανάγκη των παιδιών για ασφάλεια. Τα παιδιά διακατέχονται συνεχώς από αίσθημα ανασφάλειας και προσπαθούν μόνα τους να καταλάβουν τι συμβαίνει. Πολύ συχνά αισθάνονται, ότι φταίνε τα ίδια για τα προβλήματα των γονιών. Δεν είναι λίγες οι φορές που χρησιμοποιούνται από τους συντρόφους ως σύμμαχοι, παρηγορητές, μεσολαβητές, υποκατάστατα του συντρόφου.
Οι σύντροφοι στο στάδιο της αμφιθυμίας είναι συχνά πρόθυμοι να πραγματοποιήσουν μία πρώτη συνεδρία με την σύμβουλο γάμου. Η ανάγκη να συζητηθούν τα προβλήματα σε ένα κλίμα ηρεμίας, ασφάλειας και ουδετερότητας είναι κυρίαρχη. Πολλές φορές είναι ξεκάθαρη η επιθυμία να διασωθεί η σχέση/ο γάμος. Άλλες πάλι οι σύντροφοι χρειάζονται το θεραπευτικό πλαίσιο για να επιβεβαιώσουν, ότι δεν θέλουν πια να είναι μαζί.
Η φάση του διαζυγίου
Η περίοδος αυτή ξεκινάει με την απόφαση είτε και των δύο συντρόφων είτε του ενός για τον χωρισμό και την έναρξη των νομικών ενεργειών. Συνοδεύεται δε από τη μετακόμιση του ενός από τους δύο σε άλλο χώρο. Ο συναισθηματικός χωρισμός δημιουργεί συναισθήματα πόνου και θυμού. Αν δεν δοθεί χώρος για την έκφραση αυτών, τότε τα ανέκφραστα συναισθήματα δρουν υπόγεια και κρατούν δεμένους τους συντρόφους σε μια δυσλειτουργική δυναμική.
Με την πραγμάτωση του διαζυγίου αλλάζει η καθημερινότητα όλων και κυρίως των παιδιών, όταν αναφερόμαστε σε οικογένειες με παιδιά. Μπορεί ένας γάμος να λύεται νομικά, ωστόσο το συναισθηματικό διαζύγιο είναι μια διεργασία που διαρκεί πολύ περισσότερο και απαιτεί ψυχικό κόπο. Οι σύντροφοι χρειάζεται σε αυτή τη φάση να βρουν την απαραίτητη ισορροπία για να παραμείνουν γονείς των παιδιών τους. Παράλληλα όμως και να μπορέσουν να χωρίσουν συναισθηματικά ο ένας από τον άλλο.
Στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον μπορεί να υπάρξουν ποικίλες αντιδράσεις για τον χωρισμό του ζευγαριού. Κάποιοι παίρνουν το μέρος του ενός συντρόφου και κάποιοι άλλοι το μέρος του άλλου. Καινούρια πρόσωπα μπαίνουν στο προσκήνιο, όπως δικηγόροι, δικαστές, σύμβουλοι, θεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί. Όλοι έχουν ένα συγκεκριμένο ρόλο να επιτελέσουν και επηρεάζουν αναπόφευκτα το σύστημα, το οποίο ήδη έχει χάσει την βασική του ισορροπία.
Κάποια βασικά ζητήματα που προκύπτουν και που αφορούν ζευγάρια με παιδιά
- Το ζευγάρι ίσως χρειαστεί βοήθεια από τη σύμβουλο σχέσης για το πώς θα ανακοινώσει στα παιδιά τον χωρισμό.
- Δεν επιτρέπεται ο ένας σύντροφος να υποβιβάζει τον άλλο μπροστά στα παιδιά, καθώς αυτό πληγώνει τα ίδια τα παιδιά. Ούτε τρίτα πρόσωπα (γιαγιάδες, παππούδες) επιτρέπεται να κατηγορούν έναν από τους δύο γονείς. Μια τέτοια στάση επηρεάζει αρνητικά την εξέλιξη των παιδιών.
- Στο χωρισμό των γονιών τείνουν τα παιδιά να θέλουν να πάνε με τον πιο αδύναμο. Ωστόσο αυτοί που θα αποφασίσουν με ποιον θα μείνουν τα παιδιά είναι αποκλειστικά και μόνο οι ίδιοι οι γονείς.
- Θέματα όπως η γονική μέριμνα και επιμέλεια, το μοίρασμα της περιουσίας, άλλα νομικά και οικονομικά θέματα καλό είναι να επιλυθούν μεταξύ των συντρόφων. Διαφορετικά καλούνται τρίτοι να μεσολαβήσουν και να βρουν λύσεις που αφορούν τα μέλη της οικογένειας.
- Η οικογένεια καλείται να αποχαιρετήσει τη σύστασή της έτσι όπως ήταν μέχρι τώρα. Πρόκειται για μια επώδυνη διαδικασία που το κάθε μέλος τη βιώνει με διαφορετικό τρόπο.
- Παρά τις έντονες ψυχικές διεργασίες οι γονείς καλούνται να κρατήσουν τα παιδιά σε ένα κλίμα συναισθηματικής ασφάλειας. Οφείλουν να δώσουν ξεκάθαρες και κατανοητές πληροφορίες για τη νέα κατάσταση. Να διαβεβαιώσουν, ότι για τον χωρισμό δε φταίνε τα ίδια. Ότι ο γονιός που φεύγει από το σπίτι, δε θα σταματήσει να είναι ο μπαμπάς ή η μαμά τους.
- Τα παιδιά θα περάσουν μια διαδικασία πένθους και χρειάζονται χώρο και χρόνο. Οι πρώην σύντροφοι χρειάζεται να ακούνε τις σκέψεις, τα ερωτήματα και τα συναισθήματα που εκφράζουν τα παιδιά.
- Είναι απαραίτητο επίσης να υπάρχει συνεννόηση μεταξύ των πρώην συντρόφων σε ότι αφορά τον γονεϊκό τους ρόλο.
Η φάση μετά το διαζύγιο
Η φάση μετά το διαζύγιο ξεκινά με το νομικό διαζύγιο και ολοκληρώνεται με το “ψυχολογικό” διαζύγιο των συντρόφων. Κάποιες φορές δεν ολοκληρώνεται ποτέ ή περνάει δυσανάλογα πολύς καιρός μέχρι να ολοκληρωθεί. Αυτό θα συμβεί, αν οι σύντροφοι δεν μπορούν εσωτερικά να αφήσουν ο ένας τον άλλο. Κάτι τέτοιο γίνεται, όταν υπάρχει θυμός που δεν εκφράζεται, όταν υποβόσκουν ανοιχτές ή υπόγειες συγκρούσεις.
Σε κάποια ζευγάρια είναι ιδιαίτερα ανακουφιστική η φάση μετά το διαζύγιο, καθώς έχουν συνειδητοποιήσει πολύ καιρό πριν, ότι ο δρόμος της κοινής συνύπαρξης δεν τους καλύπτει πια στην προσωπική τους εξέλιξη. Η διαπίστωση, ότι ο δρόμος δεν είναι πια κοινός, δε χρειάζεται να βιωθεί υποχρεωτικά ως αποτυχία, αλλά ως εξέλιξη του κάθε συντρόφου προς διαφορετική κατεύθυνση.
Όπως και να έχει είναι σημαντικό για την κάθε πλευρά να πενθήσει για την απώλεια της σχέσης, να δει ο καθένας/η καθεμιά τις παραμελημένες πλευρές του εαυτού, να ταυτιστεί με το φύλο του/της, να οριοθετηθεί απέναντι στην οικογένεια καταγωγής και να δει την πορεία του/της στο μέλλον από τώρα και μετά.
Πηγή: Βιργινία Ιωαννίδου. Η τέχνη της Συντροφικής Ζωής – Μια συστημική προσέγγιση. Εκδόσεις “γνώση” (2012).
Foto credits Arnold Meyer
