Όλοι, -ες, -α θέλουμε να έχουμε υψηλή αυτοεκτίμηση και μία ενδυναμωμένη αυτοπεποίθηση. Όμως σε τι ακριβώς αναφέρονται αυτοί οι δύο όροι; Και τι επηρεάζει την εξέλιξη τους;
Αυτοπεποίθηση
Μπορώ να τα καταφέρω
Η επιστήμη της ψυχολογίας ασχολείται για πάνω από εκατό χρόνια με το ερώτημα, πώς ορίζουμε την αυτοπεποίθηση και πώς μπορεί να μετρηθεί. Ο William James, φιλόσοφος, ιστορικός και ψυχολόγος, ήταν ο πρώτος που ήδη από το 1890 ασχολήθηκε με την έννοια της αυτοπεποίθησης (self-esteem). Συγκεκριμένα διατύπωσε την εξίσωση: αυτοπεποίθηση = επιτυχία / προσδοκίες. Δηλ. ο βαθμός της αυτοπεποίθησης στο άτομο εξαρτάται από τον αριθμό και το μέγεθος των επιτυχιών, αλλά και από τις προσδοκίες / απαιτήσεις που φέρει ως προς την επίτευξη τους. Έτσι για παράδειγμα παρατηρείται συχνά επιτυχημένα άτομα να χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοπεποίθηση. Η εξήγηση είναι, ότι οι προσδοκίες που έχουν από τον εαυτό τους είναι πολύ μεγαλύτερες από τις επιτυχίες τους. Καταλήγουν κατά συνέπεια να κουβαλάνε συνεχώς ένα αίσθημα ανεπάρκειας σε κάθε στόχο που θέτουν και πετυχαίνουν.
Είμαι αρκετά ικανός, -η, -ο;
Ο William James παρατήρησε, ότι κάθε επιτυχία δεν είναι το ίδιο σημαντική για κάθε άνθρωπο. Υποστήριξε, ότι η αυτοπεποίθηση εξαρτάται από το πόσο ικανό αισθάνεται το άτομο σε τομείς που το ίδιο έχει επιλέξει και είναι σημαντικοί για αυτό. Στο ίδιο πλαίσιο ο Albert Bandura εισήγαγε την έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας (self-efficacy), η οποία αναφέρεται στην πεποίθηση του ατόμου, ότι μπορεί να τα καταφέρει σε αυτό που θα επιλέξει. Η αυτοπεποίθηση επομένως αναφέρεται στην εμπιστοσύνη που νιώθει το άτομο σε ότι αφορά τις δεξιότητες του να επιλύει προβλήματα. Τότε μπορεί να έχει επιτυχία σε αυτό που κάνει, να επιλύει προβλήματα, να διαμορφώνει τον κόσμο του έτσι όπως επιθυμεί. Το άτομο με εμπιστοσύνη στον εαυτό του δημιουργεί προβληματισμούς και θέτει ερωτήματα για το μέλλον του, όπως π.χ.: “θα περάσω στις εξετάσεις;”, “θα τα πάω καλά στην καινούρια δουλειά;”, “θα είμαι ένας καλός γονιός/σύντροφος;”.
Τι ισχυροποιεί την αυτοπεποίθηση
Οι εμπειρίες επιτυχίας σε συγκεκριμένους και σημαντικούς για το άτομο τομείς ενδυναμώνουν την αυτοπεποίθηση. Όσο καλύτερα έχει μάθει από παιδί να αντιμετωπίζει τόσο τις επιτυχίες όσο και τις αποτυχίες, τόσο πιο εύκολη θα είναι η ανάπτυξη μιας υγιούς εμπιστοσύνης προς τον εαυτό. Μία ακόμη σημαντική παράμετρος που ενδυναμώνει την αυτοπεποίθηση είναι, όταν το άτομο μπορεί με τις ιδέες, τις αξίες, τη στάση του να επηρεάσει θετικά άλλους ανθρώπους στο περιβάλλον του. Όταν μπορεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον ζωής (έναν κόσμο), έτσι όπως τον φαντάζεται και τον επιθυμεί.
Αυτοεκτίμηση
Έχω αξία ως άτομο
Ο ερευνητής ψυχολόγος Morris Rosenberg διατύπωσε το 1965 για πρώτη φορά τον όρο “αυτοεκτίμηση” (self-esteem) αναφερόμενος στη στάση που έχει το άτομο απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Ένα άτομο με υψηλή αυτοεκτίμηση νιώθει επαρκές και ικανό. Αισθάνεται ότι έχει αξία και σέβεται τον εαυτό του χωρίς να περιμένει να το εισπράξει αποκλειστικά από τους άλλους. Η έννοια της αυτοεκτίμησης δεν αναφέρεται μόνο στις επιμέρους ικανότητες του ατόμου, αλλά και στην ικανότητα του να αποδέχεται τον εαυτό του συνολικά συμπεριλαμβάνοντας τις αδυναμίες και τα λάθη του. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα από την ανθρωπιστική ψυχολογία αλλά και τον Carl Rogers. Ο οποίος επικεντρώθηκε στην έννοια της αυτοαποδοχής συμπεριλαμβάνοντας και τα αρνητικά συναισθήματα και τις αρνητικές πλευρές του ατόμου. Υπερασπίστηκε μέσω της θεραπευτικής του προσέγγισης την αποδοχή του εαυτού με ότι κι αν αυτός περιλαμβάνει.
Είμαι επαρκής ως άνθρωπος;
Το άτομο με υψηλή αυτοεκτίμηση θα έχει χαρακτηριστικά όπως:
- αίσθηση επάρκειας ως προς τις ικανότητες του.
- αποδοχή του εαυτού και με τις αδυναμίες και λάθη του.
- αίσθημα αξίας για τους άλλους.
- αίσθηση ότι μπορεί η συμβολή του να κάνει τον κόσμο λίγο καλύτερο.
Επίσης θα αξιολογεί τον εαυτό του και τη συμπεριφορά του στο παρόν και το παρελθόν. Θα αναρωτηθεί για παράδειγμα:
- είμαι ικανοποιημένος,-η,-ο με μένα και τη ζωή μου;
- υπάρχουν σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή μου για τους οποίους είμαι κι εγώ σημαντικός, -η, -ο;
- ικανοποιώ τις προσδοκίες που έχω για τον εαυτό μου, αλλά και αυτές που έχουν οι σημαντικοί άλλοι για μένα;
- αφιερώνω αρκετό χρόνο στους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μου;
- έχω συμβάλει μέχρι σήμερα σε κάτι σημαντικό;
Τι ισχυροποιεί την αυτοεκτίμηση
Η αποδοχή ή απόρριψη των άλλων επηρεάζει καταλυτικά το αίσθημα αυτοεκτίμησης. Η εμπειρία αγάπης, εκτίμησης, αναγνώρισης, αποδοχής αλλά και φροντίδας, νοιαξίματος ενδυναμώνει το συναίσθημα της αυταξίας (η αξία του εαυτού). Αντίθετα όταν βιώνεται από το περιβάλλον απόρριψη, υποτίμηση, εγκατάλειψη, τότε μειώνεται και το αίσθημα της αυτοεκτίμησης. Υπάρχει ακόμη μία σημαντική παράμετρος που προσμετρά στην υγιή αυτοεκτίμηση. Και αυτή είναι όταν το άτομο υπερασπίζεται τον εαυτό του και τις αξίες του στους άλλους. Όταν για παράδειγμα είναι αυθεντικό και δεν προσποιείται. Όταν δείχνει θάρρος. Όταν υπερασπίζεται μια κατάσταση, έναν άλλο άνθρωπο ή κοινότητες ανθρώπων που τις κρίνει σημαντικές. Όταν επιλέγει έναν δύσκολο δρόμο και δεν το βάζει κάτω.
Η αυτογνωσία
Ο όρος ομπρέλα που περιλαμβάνει τις έννοιες της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης είναι η αυτογνωσία. Η αυτογνωσία περιγράφει τη συνειδητή γνώση του εαυτού και των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων του (self-awareness). Το άτομο φέρει υψηλή αυτογνωσία όταν:
- αναγνωρίζει τα δυνατά και αδύνατα σημεία του χαρακτήρα του.
- μπορεί να δεχθεί, να κατανοήσει και να φιλτράρει την ανατροφοδότηση των άλλων.
- έχει επίγνωση της θέσης και του ρόλου του στο πλαίσιο ομάδων.
- αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα του και τα εκφράζει.
- είναι σε θέση να κατανοήσει και να εξηγήσει τις σκέψεις του.
- αναγνωρίζει τις ανάγκες και τους στόχους του.
- αντιλαμβάνεται τις επιμέρους πτυχές του εαυτού του.
- μπορεί να προβλέψει την επίδραση που ασκεί στους άλλους.
Η αυτοπεποίθηση, η αυτοεκτίμηση και η αυτογνωσία είναι στοιχεία που δουλεύονται σε ένα πλαίσιο ψυχοθεραπείας. Αν νιώθεις ότι σε αφορά, επικοινώνησε μαζί μας για να κλείσεις το πρώτο σου ραντεβού.
Πηγή: F. Grolimund und S. Rietzler, Geborgen, mutig, frei, Verlag Herder, 2019
διάβασε επίσης
