Ο όρος coming out επικράτησε από την αρχική έκφραση «coming out of the closet» («βγαίνω από τη ντουλάπα»). Αναφέρεται στη συνειδητή απόφαση του ατόμου να γνωστοποιήσει στο περιβάλλον του τον σεξουαλικό του προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα φύλου. Για παράδειγμα η αποκάλυψη ενός έφηβου ατόμου στους γονείς του ότι είναι γκέι. Ή όταν ένα τρανς άτομο αποκαλύπτει την ταυτότητα του στον/στην ψυχολόγο του.
Coming out – πολύπλευρο και πολυεπίπεδο
Το coming out έχει πολλές εκδοχές. Μπορεί να γίνει σε πολλές διαφορετικές περιπτώσεις, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, με ποικίλους τρόπους, επαναλαμβανόμενα ή μη προς τα ίδια ή προς νέα πρόσωπα. Δεν είναι κάτι που θα ειπωθεί απαραίτητα ανοιχτά. Μπορεί να είναι μια εικόνα, ένα γραπτό μήνυμα, η περιγραφή μιας προσωπικής στιγμής που παραπέμπει στην αποκάλυψη της σεξουαλικής ταυτότητας/ταυτότητας φύλου. Το coming out δεν έχει υποχρεωτικά το χαρακτήρα μιας επίσημης ανακοίνωσης. Ούτε έρχεται απαραίτητα μετά από πολύ σκέψη και προετοιμασία. Μπορεί να έρθει σε μια φορτισμένη συναισθηματικά στιγμή ή μετά από έναν καυγά. Μπορεί να συμβεί με την απόφαση του ατόμου να εμφανιστεί δημόσια με τον/την σύντροφο του ή με μία συγκεκριμένη ανάρτηση σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο, όπου η έκφραση φύλου του ταιριάζει με την ταυτότητα φύλου του.
Coming out – μία μη γραμμική πορεία
Το coming out είναι μια διεργασία πρώτα εσωτερική και μετά εξωτερική. Το άτομο πρώτα διερευνά μόνο του τον εαυτό του. Η διεργασία περιλαμβάνει τη διαμόρφωση /συνειδητοποίηση της ταυτότητας φύλου και επεκτείνεται στην ταυτότητα σεξουαλικού προσανατολισμού. Το γνωστότερο θεωρητικό μοντέλο που αποτυπώνει τη διεργασία αυτή είναι της Vivienne Cass (1979), όπου αναλύει τα έξι (6) σταδίων του coming out (βλ. παρακάτω).
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι το coming out δεν είναι μια διεργασία που γίνεται σε μία δεδομένη χρονική στιγμή γραμμικά περνώντας από όλα τα στάδια. Αντιθέτως είναι μια διεργασία που σχετίζεται τόσο με τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου όσο και με την αλληλεπίδραση του με το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει. Κάθε άτομο μπορεί να περάσει από αυτή τη διεργασία σε διαφορετική στιγμή ανάλογα με τα δεδομένα που υπάρχουν στη ζωή του, όπως π.χ. υποστηρικτικό ή μη περιβάλλον, επαρκής πληροφόρηση κ.λ.π..
Στην προσωπική του πορεία το άτομο που φέρει μια ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα θα κάνει πολλές φορές coming out. Θα το κάνει με τους ίδιους ή και με διαφορετικούς τρόπους. Θα αποκαλυφθεί όχι μόνο σε καινούρια πρόσωπα αλλά συχνά και στα ίδια ξανά και ξανά. Αυτό θα συμβεί, γιατί και τα άτομα που γίνονται αποδέκτες της αποκάλυψης θα περάσουν αντίστοιχα από τη δική τους (συνειδητή ή μη) επεξεργασία. Μια επεξεργασία που περιλαμβάνει τους τρόπους που ανταποκρίνονται και τα ίδια και που μπορεί να είναι πολλοί και διαφορετικοί ξεκινώντας από την πλήρη άρνηση ή απώθηση και απόρριψη φτάνοντας στην πλήρη αποδοχή και ενδυνάμωση.
Τα στάδια του coming out – μοντέλο Vivienne Cass (1979)
1. Σύγχυση ταυτότητας
Το άτομο αναγνωρίζει τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές που παραπέμπουν σε ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα, όπως π.χ. ομοερωτικές σκέψεις, ομόφυλη έλξη. Διακατέχεται από αισθήματα φόβου, ταραχής, μπερδέματος. Αμφισβητεί την ετεροφυλόφιλη ταυτότητα του, αλλά ταυτόχρονα αρνείται και απορρίπτει την πιθανότητα να είναι ομοφυλόφιλο. Κυριαρχεί υψηλό άγχος και υπερευαισθησία.
2. Σύγκριση ταυτότητας
Το άτομο αρχίζει να επεξεργάζεται και σταδιακά να αποδέχεται την πιθανότητα μιας ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητας. Ίσως αρχίζει να πενθεί για όσα φοβάται ότι θα χάσει βιώνοντάς την. Έρχεται αντιμέτωπο με ένα αίσθημα περιθωριοποίησης αναγνωρίζοντας ότι μπορεί να αποκλίνει από την κοινωνική νόρμα. Κυριαρχούν συναισθήματα εσωτερικευμένης ντροπής και ενοχής και ίσως προσπαθήσει να υιοθετήσει μια σις/στρέιτ ταυτότητα. Νιώθει ανακούφιση στην σκέψη ότι μπορεί να βιώνει κάτι παροδικό.
3. Ανοχή ταυτότητας
Το άτομο διστάζει ακόμη, αλλά συγκρίνει όλο και περισσότερο τον εαυτό του και τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες με τις ετεροκανονικές και τα σις/στρέιτ άτομα. Έρχεται περισσότερο σε επαφή με την κουίρ κουλτούρα (χώροι κοινωνικοποίησης, βιβλιογραφία, ταινίες, εκδηλώσεις ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεων). Ίσως πειραματίζεται με την έκφραση φύλου του, δοκιμάζει έμφυλους και σεξουαλικούς ρόλους.
Εδώ τονίζεται από την Cass η κομβικότητα του κοινωνικού πλαισίου καθώς, αν δοκιμάζοντας το άτομο όλα τα παραπάνω αποκομίσει θετικές εμπειρίες, τότε η διαμόρφωση της ταυτότητας εξελίσσεται θετικά. Αν οι εμπειρίες δεν είναι θετικές, τότε η διεργασία μπλοκάρεται και μπορεί το άτομο να γυρίσει σε προηγούμενο στάδιο. Δηλ. μπορεί να γυρίσει στο στάδιο του έντονου άγχους και σύγχυσης, όπου δε νιώθει ασφάλεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντική η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου προς το άτομο, όπως και η δυνατότητα πρόσβασης σε ενημερωμένες υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής στήριξης.
4. Αποδοχή ταυτότητας
Το άτομο αποκτά σταδιακά όλο και περισσότερο την αίσθηση του «ανήκειν» στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Κάνει επιλεκτικά τα πρώτα του coming out, νιώθει άνετα να μοιράζεται κοινές εμπειρίες στην κοινότητα. Ταυτόχρονα βιώνει όλο και πιο έντονο το χάσμα με τα σις/στρέιτ άτομα του περιβάλλοντος του. Εσωτερικεύει θυμό για την απομόνωση, την περιθωριοποίηση και το στίγμα που συνεπάγεται η ταυτότητα του. Παράλληλα πενθεί για όλα όσα δε θα μπορέσει να πραγματώσει με την ίδια ευκολία που το κάνουν τα άτομα εντός «νόρμας» (π.χ. ετεροκανονικός γάμος, απόκτηση παιδιών σε ετερόφυλη σχέση). Αλλά πενθεί και για τα «χαμένα» χρόνια που ζούσε χωρίς να αναγνωρίζει τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα του. Διερευνά και εκφράζει (συνειδητά ή μη) την εσωτερικευμένη ομοφοβία, αμφιφοβία και τρανσφοβία του.
5. Υπερηφάνεια ταυτότητας
Το άτομο εκφράζει το θυμό του προς τον ετεροσεξισμό, τα καταπιεστικά κοινωνικά στερεότυπα, τους θεσμούς, τους φορείς και τα άτομα που τα αναπαράγουν. Ταυτόχρονα κυριαρχεί ένα αίσθημα υπερηφάνειας για τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα και συχνά λαμβάνει χώρα ακτιβιστική δράση. Ο κόσμος διαχωρίζεται σε καλούς (ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα) και κακούς (σις/στρέιτ/ετεροκανονικά άτομα). Το άτομο αναπτύσσει περισσότερο το υποστηρικτικό του δίκτυο. Αποκαλύπτει συχνότερα την ταυτότητα του. Αντιμετωπίζει πιο θαρραλέα τις αρνητικές επιδράσεις από το περιβάλλον του.
6. Σύνθεση ταυτότητας
Η σεξουαλική ταυτότητα/ταυτότητα φύλου ενσωματώνεται στη συνολική ταυτότητα. Ο θυμός προς τον ετεροσεξισμό, τις διακρίσεις και τις ανισότητες παραμένει, αλλά υποχωρεί η ένταση. Το άτομο αναγνωρίζει ότι υπάρχουν σύμμαχοι και στο απέναντι στρατόπεδο. Είναι σταδιακά σε θέση να συνθέσει τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα του και με τις άλλες ταυτότητες του, τις λιγότερο περιθωριοποιημένες. Η ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα παραμένει σημαντική, αλλά όχι καθοριστική στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους.
Πηγές:
- Εύα Σπίνου (2016). Coming out. Ανακτήθηκε από https://www.evaspinou.com/news/coming-out/.
- Παπαθανασίου, Ν., Χρηστίδη, Ε.- Ο. . Συμπερίληψη και Ανθεκτικότητα: Βασικές αρχές ψυχοκοινωνικής στήριξης σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, έκφρασης και χαρακτηριστικών φύλου. Αθήνα, Gutenberg, 2020.
