Σε ένα κείμενο για την ναρκισσιστική προσωπικότητα είναι σημαντικό να διαχωριστεί από την αρχή ο φυσιολογικός ναρκισσισμός από την ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.
Ο φυσιολογικός ναρκισσισμός
Όλοι μας φέρουμε απολύτως φυσιολογικά ναρκισσιστικά στοιχεία ως προσωπικότητες. Για παράδειγμα επιθυμούμε την αναγνώριση ή την επιβράβευση μετά από μια προσπάθεια που έχουμε καταβάλει για να επιτύχουμε κάτι. Τρέφουμε μια καλή αυτοεκτίμηση που σημαίνει, ότι αγαπάμε τον εαυτό μας και φροντίζουμε να του συμπεριφερόμαστε με συμπόνοια και θετική κριτική. Αυτά τα στοιχεία συγκροτούν έναν φυσιολογικό και απολύτως απαραίτητο ναρκισσισμό.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο συμπεριλαμβάνεται και η διάσταση της ικανότητας να δημιουργούμε υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Δηλαδή, σχέσεις στις οποίες μπορούμε να λειτουργήσουμε με ενσυναίσθηση, σεβασμό και αμοιβαιότητα για τα συναισθήματα και τις σκέψεις του άλλου προσώπου. Για να μπορούμε να συνδεθούμε με τους άλλους χρειάζεται να μπορούμε να μπαίνουμε στη θέση τους.
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Η “ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας” (ΝΔΠ) ως διάγνωση πρέπει να πληροί μια σειρά κριτηρίων βάση του διεθνούς διαγνωστικού εργαλείου ψυχικών διαταραχών (DSM-5). Σύμφωνα με αυτά τα κριτήρια η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι μια ψυχική κατάσταση κατά την οποία το άτομο χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα μεγαλοπρέπειας και ανώτερης κλάσης. Διακατέχεται από την προσδοκία, ότι οι άλλοι θα το μεταχειριστούν με έναν ανώτερο τρόπο. Είναι εμμονικό με σκέψεις και φαντασιώσεις εξουσίας, επιτυχίας, ευφυΐας, ελκυστικότητας.
Εκμεταλλεύεται τους άλλους με στόχο το προσωπικό όφελος εκδηλώνοντας πομπώδη και αλαζονική συμπεριφορά. Εκφράζει μια βαθιά και συνεχή ανάγκη να εισπράττει τον θαυμασμό των άλλων. Έχει την πεποίθηση, ότι οι άλλοι τον ζηλεύουν και τον φθονούν και νιώθει αντίστοιχα το ίδιο και για αυτούς. Δεν μπορεί να δημιουργήσει ισορροπημένες σχέσεις, καθώς τα συναισθήματα, οι επιθυμίες και οι ανάγκες των άλλων δεν του είναι σημαντικές και δεν ασχολείται ποτέ με αυτές. Πίσω από αυτή τη μάσκα ο παθολογικός ναρκισσιστής βιώνει μια εύθραυστη εκτίμηση για τον εαυτό του και δεν αντέχει κανενός είδους κριτική.
Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας δημιουργεί δομική δυσλειτουργία στο άτομο καθώς προκαλεί προβλήματα σε όλες τις διαπροσωπικές σχέσεις (συντροφικές, εργασιακές, οικογενειακές). Ειδικά οι ναρκισσιστικές σχέσεις σε ερωτικό επίπεδο, απαιτούν ιδιαίτερο χειρισμό και προσοχή.
Σε γενικές γραμμές, τα άτομα με ΝΔΠ δεν μπορούν να δημιουργήσουν ικανοποιητικές σχέσεις και βιώνουν ένα συνεχές συναίσθημα προσωπικής δυστυχίας. Το περιβάλλον τους καταλήγει να τους αποφεύγει και αυτό κάνει ακόμη μεγαλύτερη τη δυστυχία τους.
Τα είδη της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας
Η ΝΔΠ διαχωρίζεται σε δύο βασικές υποκατηγορίες. Την μεγαλειώδη ναρκισσιστική προσωπικότητα και την ευάλωτη.
Ο μεγαλειώδης ναρκισσιστής είναι εύκολο να αναγνωριστεί από το περιβάλλον του καθώς δεν είναι καθόλου μετριοπαθής. Αντιθέτως εκπέμπει μια υπερβολική σιγουριά για τον εαυτό του. Θεωρεί ανοιχτά ότι είναι καλύτερος και σημαντικότερος όλων. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο σχεδόν απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση από το περιβάλλον του. Δεν τον χαρακτηρίζει καμία συστολή, προβάλει συνεχώς τον εαυτό του, τις επιτυχίες και τα επιτεύγματα του. Η τροφή του είναι η επιβεβαίωση των άλλων. Είναι τόσο πεινασμένος για αναγνώριση που γίνεται ακραία ανταγωνιστικός. Στοχεύει συχνά σε θέσεις εξουσίας και επιβεβαιώνεται, όταν προκαλεί εκτός από θαυμασμό και φόβο. Η κριτική προς το πρόσωπο του ερμηνεύεται ως ζήλεια ή φθόνος. Ωστόσο οι πομπώδεις αυτές προσωπικότητες δεν αδιαφορούν καθόλου για τη γνώμη των άλλων, αντιθέτως εξαρτώνται από αυτή και δεν αντέχουν την περιθωριοποίηση.
Ο ευάλωτος ναρκισσιστής εκπέμπει ένα συνεχές αίσθημα “μπουκώματος” ή κενού καθώς και μια έντονη αυτοκριτική διάθεση. Προβάλει συνεχώς μια ευαλωτότητα μέσα από την οποία στοχεύει στην προσοχή και την ιδιαίτερη μεταχείριση. Θα κρυφτεί πίσω από ένα επίπλαστο ενδιαφέρον για τους άλλους. Θα επιδείξει με δραματικό τρόπο ψευτο-αλτρουιστικές συμπεριφορές.
Πίσω από αυτό υπάρχει διάχυτος ένας συγκαλυμμένος ναρκισσισμός με χαρακτηριστικά γνωρίσματα την εσωστρέφεια, το άγχος και μια σειρά αμυντικών συμπεριφορών. Θα φανεί δήθεν αλληλέγγυος σε ευάλωτες ομάδες και μειονότητες. Στο περιβάλλον του δημιουργεί εκνευρισμό και δυσφορία, καθώς επιβάλλεται μέσα από συμπεριφορές που δεν είναι αυθεντικές.
Ναρκισσιστική προσωπικότητα και ψυχοθεραπεία
Το άτομο με ΝΔΠ δε θα αναζητήσει πρωταρχικά βοήθεια λόγω της διαταραχής του, καθώς δεν αναγνωρίζει, ότι την έχει. Όταν φτάσει να μιλήσει με την ψυχολόγο συνήθως υπάρχουν συνοδά συμπτώματα ή δευτερεύουσες διαταραχές για τις οποίες ζητά βοήθεια. Όπως καταθλιπτικά επεισόδια, διπολική διαταραχή, καταχρήσεις ή εξαρτήσεις, διατροφικές διαταραχές. Επίσης συχνά υπάρχει η επιμονή του οικογενειακού ή/και φιλικού περιβάλλοντος για ψυχοθεραπευτική βοήθεια. Αυτό συμβαίνει, καθώς το άτομο δεν έχει την επίγνωση του εαυτού του για να αντιληφθεί τα προβλήματα που δημιουργεί με τη συμπεριφορά του.
Η ατομική ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται σε μεγάλη έκταση στην αναγνώριση και απόκτηση συνειδητότητας των δυσλειτουργικών συμπεριφορικών σχημάτων. Αυτό αποτελεί κεντρικό στάδιο στη θεραπεία, η οποία απαιτεί χρόνο και υπομονή. Σε δεύτερο χρόνο γίνεται η επεξεργασία νέων πιο λειτουργικών συμπεριφορών και οι τρόποι που αυτές μπορούν να αντικαταστήσουν τις παλιές.
Πηγή φωτογραφίας: Matheus Augusto
FAQ
Συχνές ερωτήσεις
Για να διακρίνουμε τη φυσιολογική αυτοπεποίθηση από τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά χρειάζεται να δούμε στο πεδίο της αυτοεκτίμησης.
Η φυσιολογική αυτοπεποίθηση συνδέεται με μια υγιή αίσθηση του εαυτού, όπου το άτομο αναγνωρίζει τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του χωρίς να απαιτεί την αδιάκοπη επιβεβαίωση από τους άλλους. Άτομα με υγιή αυτοπεποίθηση μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά με τους άλλους δείχνοντας ενσυναίσθηση και αποδοχή.
Αντίθετα τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά σχετίζονται με μια υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό και αποδοχή, η οποία συχνά συνοδεύεται από την αίσθηση ότι το άτομο είναι ανώτερο από τους άλλους. Τα ναρκισσιστικά άτομα τείνουν να προβάλλουν τον εαυτό τους ως άψογο και να αδιαφορούν για τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων και κατά συνέπεια απομακρύνονται από ουσιαστικές σχέσεις.
Συνοπτικά η διαφορά έγκειται στην εσωτερική ισορροπία και την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Η υγιής αυτοπεποίθηση βασίζεται στη ρεαλιστική αντίληψη του εαυτού, ενώ ο ναρκισσισμός περιστρέφεται γύρω από μία υπερπροβολή του εαυτού και χαρακτηρίζεται από έλλειψη ενσυναίσθησης.
Ναι, η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας μπορεί να διαγνωστεί αποτελεσματικά από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως κλινικούς ψυχολόγους και ψυχιάτρους.
Η διαδικασία διάγνωσης περιλαμβάνει αξιολόγηση σε βάθος της συμπεριφοράς, των σκέψεων και των συναισθημάτων του ατόμου. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας χρησιμοποιούν τυποποιημένα κριτήρια, όπως αυτά που περιγράφονται στο DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών) για να διαπιστώσουν, αν το άτομο πληροί τα χαρακτηριστικά της διαταραχής.
Η διάγνωση γίνεται βάση συνεντεύξης (αναλυτικό ιστορικό) και ψυχολογικών τεστ, όπου λαμβάνεται υπόψη η διάρκεια και η ένταση των συμπτωμάτων, καθώς αυτά πρέπει να εμφανίζονται σε συγκεκριμένη συχνότητα και ένταση και να επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα του ατόμου.
Η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση από επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι κομβική για την αντιμετώπιση της διαταραχής.
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΝΔΠ) φαίνεται να προκαλείται από έναν συνδυασμό γενετικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Αν και οι ακριβείς αιτίες δεν είναι πλήρως σαφείς, ορισμένοι από τους πιο κοινούς παράγοντες κινδύνου είναι:
Γενετική προδιάθεση: Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να υπάρχει κληρονομική προδιάθεση στην εμφάνιση ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών. Όταν υπάρχουν μέλη στην οικογένεια με κάποια διαταραχή προσωπικότητας, αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης ΝΔΠ στο άτομο.
Βιώματα πρώιμης παιδικής ηλικίας: Οι πρώιμες εμπειρίες στην παιδική ηλικία παίζουν σημαντικό ρόλο. Η υπερπροστατευτική ή αντίθετα ανεπαρκής γονεϊκή φροντίδα, η παραμέληση, η συναισθηματική κακοποίηση μπορούν επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της προσωπικότητας.
Σχέση γονιού-παιδιού: Μία δυσλειτουργική σχέση γονιού-παιδιού που περιλαμβάνει, για παράδειγμα, επαναλαμβανόμενη επίκριση ή υπερβολική λατρεία, έλλειψη σεβασμού προς το παιδί, κακοποιητικές συμπεριφορές (λεκτική/σωματική/ψυχολογική βία) μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών. Επίσης παιδιά που αναγκάζονται να αναλάβουν υπερβολικές ευθύνες ή να ανταποκριθούν σε υψηλές προσδοκίες μπορεί να αναπτύξουν τάσεις ναρκισσισμού.
Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες: Κοινωνίες που επικεντρώνονται υπερβολικά στην επιτυχία, τον ανταγωνισμό και την εξωτερική εικόνα μπορεί να ενισχύουν τη ναρκισσιστική συμπεριφορά.
Τραυματικές εμπειρίες και ευαλωτότητα: Οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία, όπως ο εκφοβισμός, η συναισθηματική κακοποίηση, η βία μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών αμυντικών μηχανισμών για να προστατευθεί ο ψυχισμός.
Η εκδήλωση της ΝΔΠ μπορεί να προκύψει από την αλληλεπίδραση των παραπάνω παραγόντων καθιστώντας δύσκολο τον προσδιορισμό μίας και μοναδικής αιτίας.
Η θεραπεία της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας περιλαμβάνει κυρίως μακροχρόνια ψυχοθεραπεία με στόχο την καλύτερη κατανόηση του εαυτού και την δημιουργία υγιών σχέσεων. Από τις πιο διαδεδομένες προσεγγίσεις ψυχοθεραπευτικά είναι αυτή της ψυχοδυναμικής θεραπείας και της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT), ενώ σε
κάποιες περιπτώσεις μπορεί να συνοδευτεί και από ψυχοφαρμακευτική αγωγή για τη διαχείριση συμπτωμάτων, όπως το άγχος ή η κατάθλιψη. Κάθε άτομο χρειάζεται εξατομικευμένη προσέγγιση, γι’ αυτό είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε με ψυχολόγο με εκπαίδευση και πιστοποίηση στην ψυχοθεραπεία για να ξεκινήσετε τη διαδικασία θεραπείας.
Επικοινωνήστε μαζί μας για να προγραμματίσετε μια συνεδρία με την ψυχολόγο.
Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας δημιουργεί δυσκολίες στο άτομο στη σύναψη υγειών και ισορροπημένων σχέσεων κυρίως λόγω της ανάγκης του για συνεχή θαυμασμό, της έλλειψης ενσυναίσθησης και της συνεχούς και επίμονης αίσθησης ανωτερότητας που προβάλει.
Οικογένεια: Στις οικογενειακές σχέσεις, το άτομο με ΝΔΠ μπορεί να είναι επικεντρωμένο μόνο τον εαυτό του αδιαφορώντας για τις ανάγκες των άλλων. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα ματαίωσης και συμπεριφορές απομάκρυνσης από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, καθώς οι προσωπικές ανάγκες του/της ναρκισσιστή/ριας έρχονται πρώτες.
Φίλοι: Οι φιλικές σχέσεις συχνά δοκιμάζονται λόγω της τάσης του ατόμου να χειραγωγεί ή να εκμεταλλεύεται τους φίλους για προσωπικό όφελος. Η έλλειψη ενσυναίσθησης μπορεί να κάνει δύσκολη την κατανόηση και την αποδοχή των συναισθημάτων των άλλων οδηγώντας σε απομάκρυνση ή σε επιφανειακές γνωριμίες.
Συνάδελφοι: Στο εργασιακό περιβάλλον το ναρκισσιστικό άτομο μπορεί να συμπεριφέρεται υπεροπτικά και να θεωρεί τους/τις συναδέλφους/ισσες του κατώτερους/ες. Αυτό συχνά οδηγεί σε συγκρούσεις, έλλειψη συνεργασίας και δυσκολίες στην ομαδική εργασία, καθώς το άτομο μπορεί να αγνοεί ή να υποτιμά τους άλλους.
Συνοπτικά η δυσκολία κατανόησης και αποδοχής των αναγκών των άλλων καθώς και η διαρκής ανάγκη για επιβεβαίωση μπορεί να απομονώσουν το άτομο καταστρέφοντας σημαντικές σχέσεις στη ζωή του.
Ναι είναι, αλλά η διαδικασία μπορεί να είναι μακροχρόνια και απαιτεί προσωπική δέσμευση. Η ψυχοθεραπεία και ιδιαίτερα η ψυχοδυναμική ή η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει τα αρνητικά μοτίβα συμπεριφοράς του, να αναπτύξει ενσυναίσθηση και να βελτιώσει τις σχέσεις του.
Ωστόσο για να είναι αποτελεσματική η θεραπεία, πρέπει το άτομο να έχει ένα βαθμό επίγνωσης των προβλημάτων που προκαλεί η συμπεριφορά του και να είναι διατεθειμένο να δουλέψει με τον εαυτό του πάνω σε αυτά. Η προσωπική ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μέσω της κατανόησης του πώς τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν την καθημερινότητα και τις σχέσεις αλλά και με την σταδιακή αυτογνωσία και ανάπτυξη της ενσυναίσθησης.
Η βελτίωση είναι εφικτή, αν και δύσκολη, και για αυτόν τον λόγο η συνεργασία με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας είναι καθοριστικής σημασίας.
