Τοξικές Σχέσεις

Οι τοξικές σχέσεις απαντώνται σε διάφορα περιβάλλοντα. Μπορεί να είναι συντροφικές, ερωτικές, φιλικές, οικογενειακές, επαγγελματικές. Σε αυτό το κείμενο θα διαβάσεις:

πώς μπορείς να εντοπίσεις τα χαρακτηριστικά μιας τοξικής σχέσης.
πώς θα αναγνωρίσεις, αν βρίσκεσαι ο ίδιος σε μια τέτοια σχέση.
τι μπορείς να κάνεις, όταν είσαι μέρος μιας τοξικής σχέσης.

Τι σημαίνει “τοξική σχέση”;

Ενώ μια φυσιολογική σχέση περνάει από πολλά σκαμπανεβάσματα, μία τοξική σχέση είναι μονίμως και για τους δύο συντρόφους δύσκολη και επίπονη. Μέχρις ότου οι κακές στιγμές να υπερισχύσουν των καλών. Οι τοξικοί σύντροφοι φέρουν χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά τους όπως:

πληγώνουν ή υποτιμούν
ελέγχουν ή χειρίζονται
είναι παθητικο-επιθετικοί
δε σέβονται τα όρια
σου δημιουργούν την αίσθηση ότι “δεν αξίζεις τίποτα”
δεν αναγνωρίζουν καμία επιτυχία, πρόοδο, εξέλιξη

Τοξική είναι μία σχέση, όταν βάζει σε κίνδυνο ή κάνει ήδη κακό στην σωματική και ψυχική σου υγεία. Για παράδειγμα όταν εξαφανίζεται η αυτοεκτίμηση σου. Στη χειρότερη περίπτωση όταν υπάρχει σωματική βία. Η βασική διαφορά με μια υγιή σχέση είναι ότι στην τοξική σχέση εμφανίζονται χειριστικότητα, παιχνίδια εξουσίας, καχυποψία.

Παρόλα αυτά υπάρχουν και φάσεις πλήρους ευτυχίας και αρμονικής συνύπαρξης. Και τότε επανέρχεται η σκέψη “όλα θα πάνε καλύτερα από δω και πέρα”. Όμως σχεδόν πάντα ακολουθεί η φάση της πλήρους δυσλειτουργίας. Τελικά το μόνο που υπάρχει είναι ένας φαύλος κύκλος μεταξύ χειριστικότητας και επιφανειακής αρμονίας που φέρνει τους συντρόφους συναισθηματικά στα όρια τους.

Πώς αναγνωρίζω μια τοξική σχέση;

Όταν σκέφτεσαι τον/τη σύντροφο σου και κάνεις σκέψεις εσωτερικής ηρεμίας και γαλήνης, τότε βιώνεις μια υγιή συντροφική σχέση. Όταν όμως ο/η σύντροφος δηλητηριάζει συνεχώς με λόγια και πράξεις τη σχέση, τότε μάλλον βρίσκεσαι σε τοξική σχέση.

Διάβασε παρακάτω κάποια από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τοξικής σχέσης;

Ελεγκτική συμπεριφορά

Ρωτάει συνεχώς που βρίσκεσαι. Εκνευρίζεται ή θυμώνει, αν δεν απαντήσεις αμέσως και σε βομβαρδίζει με μηνύματα. Πρόκειται για συμπεριφορά που παραπέμπει σε ζήλια και έλλειψη εμπιστοσύνης. Κατά συνέπεια νιώθει την ανάγκη να σε ελέγχει συνεχώς.

Πρόκληση ενοχών και gaslighting

Δεν αναλαμβάνει ποτέ την ευθύνη για διαφωνίες/καυγάδες ή αρνητικά συναισθήματα στη σχέση. Αντίθετα χρεώνει εσένα συνεχώς ότι τα προκαλείς. Αμφιβάλλει ή αρνείται κάτι που έχει ειπωθεί/συμφωνηθεί και σε χειρίζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αρχίσεις κι εσύ να αμφιβάλλεις για το τι είναι πραγματικότητα και τι όχι (gaslighting).

Τοξική επικοινωνία

Ο σαρκασμός σε μία διαφωνία είναι προπομπός τοξικής επικοινωνίας. Εκφράζεται για παράδειγμα μέσα από κυνικότητα και υποτιμητικό χιούμορ. Σου περνάει το μήνυμα “δεν παίρνω στα σοβαρά ούτε εσένα ούτε τις ανάγκες σου”. Η σαρκαστική συμπεριφορά παραπέμπει σε έλλειψη σεβασμού.

Σχέση που τελειώνει και ξαναρχίζει επαναλαμβανόμενα (on-off)

Αναρωτιέσαι συχνά, αν ο/η σύντροφος σου παίρνει στα σοβαρά εσένα και τη σχέση σας; Φαίνεται να μη ξέρει, τι πραγματικά θέλει; χωρίζει και επιστρέφει ξανά και ξανά; Το να μη ξέρεις ποια θέση έχεις στη ζωή του/της είναι εξαιρετικά ψυχοφθόρο. Οι on-off σχέσεις επιβαρύνουν τη συναισθηματική και ψυχική υγεία προκαλώντας μόνιμο αρνητικό στρες.

Νιώθεις διαρκή δυστυχία

Αν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα δε νιώθεις χαρά και ικανοποίηση στη σχέση σου αντιθέτως κυριαρχούν συναισθήματα θλίψης, θυμού, άγχους, τότε ίσως βρίσκεσαι δίπλα σε έναν/μία τοξικό/η σύντροφο. Το ίδιο συμβαίνει, αν κάνεις συνεχώς αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό σου (“δεν είμαι αρκετά καλός/η”). Επίσης αν αποσύρεσαι όλο και πιο συχνά από την κοινωνική σου ζωή. Ή νιώθεις ότι δεν έχεις ενέργεια να κάνεις πράγματα. Ή τέλος διαπιστώνεις, ότι συνεχώς προσαρμόζεσαι στο πρόγραμμα δραστηριοτήτων του/της συντρόφου σου.

Υπερβολική ζήλια

Η υπερβολική ζήλια δημιουργεί ατμόσφαιρα δυσπιστίας στη σχέση. Σε περιορίζει και σε κάνει να νιώθεις έλλειψη ελευθερίας. Ταυτόχρονα η ζήλια αποτελεί σύμπτωμα άγχους εγκατάλειψης. Έτσι ο/η σύντροφος που φοβάται μη σε χάσει αντιδρά με καχυποψία, όταν θέλεις να κάνεις κάτι μόνος/η ή όταν έχεις φίλους/φίλες που βλέπεις τακτικά. Η υπερβολική ζήλια είναι τυπικό γνώρισμα τοξικής σχέσης.

Απομόνωση

Ο/η τοξικός/η σύντροφος θα προσπαθήσει να σε απομονώσει από φίλους και οικογένεια. Έτσι περιορίζεται η υποστήριξη από το περιβάλλον και αυξάνει η εξάρτηση από τη σχέση. Χαρακτηριστική ένδειξη τέτοιας πρόθεσης είναι, όταν π.χ. σου μιλάει άσχημα για την οικογένεια σου ή τους φίλους σου. Προσπαθεί να σε πείσει να περνάς όσο το δυνατόν λιγότερο χρόνο μαζί τους. Δεν είναι περίεργο μέσα σε αυτό το φαύλο κύκλο να νιώθεις μοναξιά. Σταδιακά δημιουργείται μέσα σου συναισθηματική εξάρτηση από τον/την τοξικό/η σύντροφο.

Ανησυχία από φίλους και οικογένεια

Φυσικά αν κάποιο άτομο από το περιβάλλον σου δεν συμπαθεί τον/τη σύντροφο σου, δε σημαίνει αυτό αυτόματα ότι βρίσκεσαι σε τοξική σχέση. Ωστόσο οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μία τέτοια σχέση τις περισσότερες φορές το καταλαβαίνουν πολύ αργότερα από ότι οι φίλοι και η οικογένεια. Για αυτόν ακριβώς το λόγο είναι καλύτερα να λάβεις σοβαρά υπόψη σου τις ανησυχίες που μπορεί να σου εκφράζονται από αυτούς για τη σχέση σου.

Παραμελείς τον εαυτό σου

Αισθάνεσαι ότι υπάρχεις μόνο για τη σχέση σου και πουθενά ως αυτόνομη οντότητα; Σε μία υγιή συντροφική σχέση χρειάζεται να βρίσκεται σε ισορροπία το δίπολο αυτονομία-συναισθηματική εξάρτηση. Αν παρατηρείς στον εαυτό σου, ότι δεν αφιερώνεις χρόνο στους/στις φίλους/φίλες σου ή σε δικές σου προσωπικές δραστηριότητες, τότε σίγουρα τείνεις να εξαρτηθείς συναισθηματικά. Αν δεν εκφράζεις τις ανάγκες σου, αν όλα ρυθμίζονται πάντα γύρω από τη διαθεσιμότητα του/της συντρόφου σου, τότε έχει έρθει η στιγμή να δεις που βρίσκεσαι εσύ. Μάλλον σε παραμελείς και αυτό είναι ανησυχητικό. Σε αυτό μπορεί να σε βοηθήσει μία πρώτη συνεδρία με την ψυχολόγο και το πλάνο θεραπείας που θα φτιάξετε μαζί. Έχε υπόψη σου ότι σε μία τοξική σχέση υπάρχει έτσι κι αλλιώς η προσδοκία/απαίτηση να αφιερώνεσαι αποκλειστικά στη σχέση.

Οικονομικές ατασθαλίες

Η παρορμητικότητα στις οικονομικές συναλλαγές, παραβίαση κοινών συμφωνιών, ανάληψη μεγάλων χρηματικών ποσών από κοινό λογαριασμό, αγορά ακριβών αγαθών είναι επίσης χαρακτηριστικές συμπεριφορές τοξικού συντρόφου.

Βρίσκομαι σε τοξική σχέση – Τι να κάνω;

Ημερολόγιο

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσεις τη σύνδεση της τοξικής σχέσης με τη συνολική ψυχική σου κατάσταση. Μπορείς να το δεις πιο ξεκάθαρα κρατώντας ημερολόγιο, όπου θα καταγράφεις τις καλές και τις κακές στιγμές της σχέσης. Βάλε χρώματα στις καταγραφές σου. Οι πολύ κακές στιγμές μπορούν να είναι κόκκινες. Οι μέτρια κακές στιγμές μωβ. Οι καλές στιγμές πράσινες. Έτσι θα έχεις μία συνολική εικόνα. Θα μπορείς να δεις, τι υπερισχύει. Το ημερολόγιο θα σε βοηθήσει να αναγνωρίσεις και να συνειδητοποιήσεις την τοξικότητα της σχέσης σου.

Παράλογες πεποιθήσεις

Φέρε σε ανοιχτό διάλογο της παράλογες πεποιθήσεις του/της συντρόφου σου. Ένας/μία τοξικός, -η σύντροφος μπορεί να αμφισβητεί με κάθε αφορμή την αφοσίωση και την πίστη του άλλου. Η συναισθηματική εξάρτηση, το “αγκίστρωμα” και ο έλεγχος είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα παθολογικής ζήλιας. Στην παθολογική ζήλια οδηγούν παράλογες πεποιθήσεις, όπως για παράδειγμα: ο/η σύντροφος μου νιώθει κάθε στιγμή και κάθε λεπτό βαθιά αγάπη και δεν πρέπει ποτέ να εκνευρίζεται μαζί μου. Είμαι το επίκεντρο της ζωής του/της και δεν μπορεί να ασχολείται με άλλους ανθρώπους.

Προσωπική ευθύνη

Αναγνώρισε το μερίδιο ευθύνης σου στη διατήρηση της τοξικής σχέσης. Ποιο ρόλο παίρνεις στην παγιωμένη δυναμική της σχέσης; Τι στάση κρατάς στην τοξική συμπεριφορά του άλλου; την ενισχύεις; βάζεις τις δυσκολίες κάτω από το χαλί; προτιμάς να μην αντιπαρατίθεσαι; Η προσωπική σου ευθύνη συνοψίζεται στο να αναζητήσεις την αντιπαράθεση και τον διάλογο. Όπως και στη διάθεση σου να αναγνωρίσεις με ποιο τρόπο συμβάλεις κι εσύ στην τοξικότητα της σχέσης.

Οριοθέτηση

Μία εκβιαστικά ελεγκτική συμπεριφορά παραβιάζει τα υγιή όρια που θα έπρεπε να υπάρχουν σε μία φυσιολογική σχέση. Αν παρατηρείς κάτι ανάλογο στη δική σου σχέση, ήρθε η ώρα να επαναπροσδιορίσεις τα όρια σου. Πριν το κάνεις, αναρωτήσου, τι πραγματικά σου λείπει. Στη συνέχεια δώσε μία απάντηση στο ερώτημα, πώς και δεν εκπληρώνονται οι ανάγκες σου μέσα στη σχέση.

Ατομική θεραπεία

Η ύπαρξη σου σε μία τοξική σχέση παραπέμπει πιθανά σε δικά σου μοτίβα που έχεις εσωτερικεύσει σε προηγούμενες εμπειρίες σου στην οικογένεια σου. Αυτά μπορούν να δουλευτούν στο ασφαλές πλαίσιο της ατομικής σου ψυχοθεραπείας. Εκτός αυτού θα μπορέσεις να δεις τη σχέση με τον εαυτό σου, να ενισχύσεις την αυτοεκτίμηση σου, την αυτοπεποίθηση σου. Έτσι θα μπορέσεις να συνειδητοποιήσεις, τι είναι αυτό που σε κρατάει στη σχέση που βρίσκεσαι. Θα μπορέσεις να μιλήσεις ανοιχτά με τον/τη σύντροφο σου. Ίσως σκεφτείτε μαζί, ποιο είναι το μέλλον της σχέσης σας.

Γραμμή Βοήθειας σε βία

Αν βιώνεις ψυχολογική ή/και σωματική βία στη σχέση που βρίσκεσαι, τότε χρειάζεσαι τώρα βοήθεια. Μπορείς να απευθυνθείς άμεσα:

στο 1110 – Γραμμή στήριξης για την ενδοοικογενειακή βία
στο 15900 – Τηλεφωνική γραμμή SOS – Βία κατά των Γυναικών
στη ΔΙΟΤΙΜΑ – Κέντρο για τα έμφυλα δικαιώματα και την ισότητα

Χωρισμός από μια τοξική σχέση

Αν έχεις καταλήξει ότι θέλεις να απομακρυνθείς, τότε βρίσκεσαι στη φάση της προετοιμασίας του χωρισμού. Μην το κάνεις παρορμητικά. Αυξάνεις το ρίσκο να επιστρέψεις. Προετοιμάσου για το στάδιο αυτό. Φαντάσου τη ζωή σου χωρίς την τοξική σχέση. Μίλα με φίλους και με την οικογένεια σου για τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου. Σίγουρα θα είναι εκεί για να σε στηρίξουν.

Μπορείς να κάνεις μία λίστα με όλους τους λόγους για τους οποίους δεν θέλεις πια να είσαι σε αυτή τη σχέση. Θα είναι πολύ βοηθητικό, όταν θα σε καταβάλουν οι αμφιβολίες για την απόφαση σου. Μη ξεχνάς: η απόφαση αυτή είναι η απόδειξη, ότι αναλαμβάνεις την ευθύνη του εαυτού σου να μην είσαι μέρος μιας τοξικής σχέσης. Ένας χωρισμός σημαίνει: