Ο ναρκισσισμός και η συντροφικότητα είναι έννοιες αρκετά ασύμβατες. Ο λόγος είναι ότι η έννοια του ναρκισσισμού περιγράφει μια προσωπικότητα ολοκληρωτικά οριοθετημένη γύρω από τον εαυτό της.
άκουσε το σε podcast
Το ναρκισσιστικό άτομο ασχολείται αποκλειστικά με την ικανοποίηση των δικών του αναγκών. Δεν δείχνει ενδιαφέρον και δεν διαθέτει απολύτως καμία ενσυναίσθηση προς τον/την σύντροφο. Το διακρίνει έλλειψη όλων εκείνων των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για μια ισορροπημένη συντροφική σχέση.
Χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής σχέσης
Στη ναρκισσιστική σχέση οι σύντροφοι δεν είναι ισότιμοι μεταξύ τους. Δεν σέβονται ο ένας τον άλλο. Δεν αλληλοϋποστηρίζονται. Ο νάρκισσος χρειάζεται έναν/μία σύντροφο δίπλα του για να τον θαυμάζει απεριόριστα για το μεγαλείο του, για να αναλαμβάνει τη βαρετή καθημερινότητα, για να μη χρειάζεται να κουράζεται ο ίδιος με ασήμαντες λεπτομέρειες. Δεν θέλει ένα συνειδητοποιημένο άτομο δίπλα του, καθώς μία ισότιμη σχέση δεν τον αφορά. Προτιμά μία μαριονέτα που θα κάνει ό,τι ο ίδιος της υποδείξει χωρίς απαιτήσεις ή προσδοκίες.
Η ναρκισσιστική σχέση περιλαμβάνει μια διάσταση μοναρχίας. Στην ουσία θυμίζει ένα είδος δικτατορίας. Δεν υπάρχουν δημοκρατικές συνθήκες. Ο ναρκισσιστής θα περιγράψει βέβαια τη σχέση του προς τα έξω ως το τέλειο matching. Αλλά αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι, ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τις προσδοκίες του.
Ο ναρκισσιστής σύντροφος
Ο/η ναρκισσιστής/στρια σύντροφος διακρίνεται για την υπερβολική αυτοπεποίθηση και την πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης για τον/τη σύντροφο του. Οι ναρκισσιστές βιώνουν ] έντονη ανάγκη για έλεγχο και χειραγώγηση επιδιώκοντας έτσι να διατηρήσουν μία αίσθηση παντοδυναμίας και κυριαρχίας στους συντρόφους τους. Η ανάγκη αυτή εκδηλώνεται με συμπεριφορές όπως η χειριστικότητα, η υποτίμηση, το gaslighting, ο εκφοβισμός, η συναισθηματική βία.
Αναγνωρίζοντας τη ναρκισσιστική συμπεριφορά
Στα χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής συμπεριφοράς συμπεριλαμβάνονται:
- η συνεχής αυτοπροβολή αναζητώντας μέσα από αυτή την προσοχή και την επιβεβαίωση της εύθραυστης προσωπικότητας που κρύβεται από πίσω.
- η προσδοκία για ιδιαίτερη μεταχείριση.
- η προβολή μεγαλείου και μοναδικότητας.
- η απουσία ενσυναίσθησης.
Για το ναρκισσιστικό άτομο το μόνο που έχει σημασία είναι οι δικές του ανάγκες και επιθυμίες. Τα συναισθήματα, οι σκέψεις, οι εμπειρίες των άλλων γύρω του είναι απλά αδιάφορες.
Ο/η ναρκισσιστής/τρια σύντροφος ακολουθεί ένα συμπεριφορικό μοτίβο που περιλαμβάνει τη διαδοχή εξιδανίκευση-υποτίμηση-απόρριψη. Στη φάση της εξιδανίκευσης θα κατακλύσει τον/τη σύντροφο με αγάπη, προσοχή, θαυμασμό κάνοντάς τον/τη να αισθάνεται ξεχωριστός/η και πολύτιμος/η. Πολύ γρήγορα θα περάσει στη φάση της υποτίμησης, όπου θα γίνεται επικριτικός/η, θα υποτιμά, θα χειραγωγεί, θα κακοποιεί συναισθηματικά. Στο τελευταίο στάδιο θα τον/την απορρίψει ως ανεπαρκή για τη σχέση έχοντας πιο πριν κατακερματίσει κάθε ίχνος υγιούς προσωπικότητας.
Η ανάγκη του ναρκισσιστικού ατόμου για έλεγχο
Το άτομο που φέρει χαρακτηριστικά ναρκισσιστικής διαταραχής διακρίνεται για την ακόρεστη ανάγκη του να ελέγχει. Πρόκειται για μία ανάγκη που πηγάζει από ένα καλά κρυμμένο ευάλωτο εγώ. Ο διαρκής έλεγχος του δίνει μία ψευδαίσθηση δύναμης και ανωτερότητας, αλλά και επίπλαστης αυτοπεποίθησης.
Η χειριστική συμπεριφορά είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιεί για να επιτυγχάνει τον έλεγχο του/της συντρόφου. Θα εκβιάσει συναισθηματικά δημιουργώντας συναισθήματα ενοχής, φόβου, ντροπής (“αν δε μου λες που πηγαίνεις, θα φταις εσύ αν σου συμβεί κάτι και δε θα μπορώ να σε βοηθήσω” ή “αν δε μου λες με ποια άτομα βγαίνεις, σημαίνει ότι δεν με εμπιστεύεσαι / δε μ΄ αγαπάς πραγματικά”). Η χειριστική συμπεριφορά στοχεύει στη διατήρηση της αίσθησης κυριαρχίας. Επίσης με τον τρόπο αυτό διασφαλίζει ότι οι άλλοι συμμορφώνονται με τις επιθυμίες και προσδοκίες του.
Το gaslighting και άλλες τακτικές χειραγώγησης
Το gaslighting αποτελεί προσφιλή τακτική χειριστικής συμπεριφοράς κατά την οποία γίνεται σκόπιμη διαστρέβλωση γεγονότων αλλά και της αντίληψης του/της συντρόφου. Το ναρκισσιστικό άτομο θα αμφισβητήσει τη μνήμη του/της συντρόφου κάνοντάς τον/τη να αμφιβάλλει για τη λογική του/της. Το θύμα αρχίζει να χάνει την εμπιστοσύνη στη δική του κρίση και έτσι ο ναρκισσιστής σύντροφος αποκτά δύναμη και έλεγχο στα συναισθήματα και τις αποφάσεις του/της συντρόφου.
Άλλη τακτική χειραγώγησης είναι η δημιουργία τριγωνικών σχέσεων φέρνοντας ένα τρίτο πρόσωπο να εμπλέκεται στη σχέση. Η τακτική αυτή δημιουργεί συμμαχίες που υπονομεύουν τη θέση του/της συντρόφου. Το τρίτο πρόσωπο μπορεί να προέρχεται από το φιλικό περιβάλλον ή να είναι μέλος της οικογένειας. Στόχος είναι να αισθανθεί ο/η σύντροφος-θύμα απομονωμένος/η και ανίσχυρος/η.
Ο/η σύντροφος του ναρκισσιστή (Co-Narcissism) στη ναρκισσιστική σχέση
Ο/η σύντροφος ενός νάρκισσου είναι ένα άτομο χαμηλών τόνων. Δεν έχει απαιτήσεις. Η αυτοεκτίμηση του είναι από χαμηλή έως ανύπαρκτη. Θα αφήσει εντελώς στην άκρη τον εαυτό του για να επιδοθεί με υποτέλεια στην ικανοποίηση των αναγκών του ναρκισσιστή συντρόφου. Η ολοκλήρωση του συνοψίζεται στην αποκλειστική αφοσίωση του σε εκείνον. Για αυτό και δεν υπάρχει καν ζήτημα ισοτιμίας στη σχέση. Η ανάγκη του είναι η προσκόλληση και ο συνεχής θαυμασμός του ναρκισσιστή συντρόφου.
Η συμπεριφορά αυτή πηγάζει ουσιαστικά από την ίδια ανάγκη που πηγάζει και η συμπεριφορά του ναρκισσιστή συντρόφου. Δηλ. να του αποδοθεί η προσοχή που τόσο του λείπει. Η οποία θα έρθει μέσα από την αναγνώριση των αξιοθαύμαστων υπηρεσιών που προσφέρει. Πρόκειται για συμπεριφορά που έχει τις ίδιες ναρκισσιστικές ρίζες. Αυτός ο σύντροφος είναι ένας συν-ναρκισσιστής (co-narcissist) σύντροφος.
Έτσι λοιπόν χρησιμοποιώντας ο ένας τον άλλο χτίζεται μια ναρκισσιστική σχέση που ικανοποιεί αμφότερες τις ανάγκες των συντρόφων.
Τίποτα δεν είναι ποτέ αρκετό
Το αναπόφευκτο σε μία τέτοια σχέση είναι, ότι όσο και να προσπαθεί ο συν-ναρκισσιστής σύντροφος να ικανοποιήσει τις ανάγκες του ναρκισσιστή συντρόφου, αυτό δεν είναι ποτέ αρκετό. Η ισχυρή ανάγκη του για θαυμασμό δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ποτέ. Αν δεν υπάρχει ολοκληρωτική αφοσίωση στις επιθυμίες του, τότε υπάρχει πρόβλημα. Ο ναρκισσιστής δεν ικανοποιείται με μερική προσοχή. Τη θέλει όλη δική του. Αδυνατεί να εκτιμήσει όσα του προσφέρονται. Και ταυτόχρονα δεν νιώθει ποτέ την ανάγκη να δώσει κάτι πίσω. Θεωρεί κάθε πράξη και κάθε συμπεριφορά που επιβεβαιώνει το μεγαλείο του ως αυτονόητη. Έτσι δεν μπορεί να δει ποτέ το μονομερές συναισθηματικό βάρος που δημιουργεί μέσα στη σχέση.
Η μοναρχική διάσταση
Καθώς η ναρκισσιστική σχέση αναπτύσσεται, ο ναρκισσιστής σύντροφος θα απαιτεί όλο και περισσότερο χώρο. Όλα πρέπει να γυρίζουν γύρω από εκείνον. Κάτι που στην αρχή της σχέσης δεν είναι καθόλου έτσι. Στο ξεκίνημα εκπέμπει γοητεία και αυτοπεποίθηση τυλιγμένη σε ένα μανδύα λάμψης. Ξέρει πολύ καλά με ποιο τρόπο μπορεί να κερδίσει έναν πιθανό σύντροφο. Του μεταφέρει την αίσθηση ότι είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο. Τον σαγηνεύει δίνοντας του όλη την προσοχή του. Ξέρει πώς να αναπληρώσει την ελλιπή αυτοεκτίμησή του. Πολύ συχνά αφήνει να αιωρείται η προσδοκία, ότι μπορεί να εκπληρώσει τις πιο τρελές επιθυμίες του.
Στην πορεία της σχέσης ωστόσο αλλάζει εντελώς η στάση του, καθώς αναδύεται ο πραγματικός του εαυτός. Συμπεριφέρεται στον/τη σύντροφο σαν να είναι ιδιοκτησία του. Δεν αφήνει χώρο έκφρασης. Η εκτίμηση και ο σεβασμός συρρικνώνονται και ανταυτού αναδύεται η κυριαρχική, μοναρχική συμπεριφορά του, καθώς και η συστηματική υποτίμηση. Θα κάνει τα πάντα για να αποτινάξει κάθε ίχνος αυτοεκτίμησης του/της συντρόφου.
Η συγκρουσιακή διάσταση
Η σχέση αποκτά σταδιακά μία συγκρουσιακή αλλά και ταυτόχρονα αλληλοσυμπληρούμενη διάσταση. Ο ναρκισσιστής σύντροφος αναπληρώνει το έλλειμμα σε αυτοεκτίμηση μέσα από την εξύψωση και τον συνεχή θαυμασμό που εισπράττει. Ο συν-ναρκισσιστής σύντροφος από τη μεριά του θρέφει την εύθραυστη αυτοεκτίμησή του μέσα από την εξιδανίκευση και την συγχώνευση με τον ναρκισσιστή σύντροφό του. Αυτή η δυναμική εξυπηρετεί αντίστοιχα τις ανάγκες του καθενός. Ταυτόχρονα όμως δημιουργεί και συναισθηματική εξάρτηση του ενός από τον άλλο. Εδώ ακριβώς υπάρχει το ρίσκο, αλλά και η ευκαιρία: εάν μείνει ο καθένας στο ρόλο του – ο ναρκισσιστής να παίρνει και να καταναλώνει, ο συν-ναρκισσιστής να δίνει και να ταΐζει – τότε η σχέση μπορεί να αποκτήσει τη δική της ισορροπία και να είναι λειτουργική.
Ωστόσο, πολύ συχνά συμβαίνει ο/η ναρκισσιστής/στρια σύντροφος να νιώθει σταδιακά όλο και πιο ανασφαλής και να εκδηλώνει άγχος στην προοπτική της εξάρτησης από τον/τη άλλο/η. Αυτό θα εξωτερικευτεί με καυγάδες μέσα σχέση, κάτι που θα διαταράξει την ισορροπία στην οποία ασυνείδητα έχουν και οι δύο συναινέσει. Είναι όμως εξίσου πιθανό ο σύντροφος που υποτάσσεται να νιώσει την ανάγκη να αποσυρθεί από την υποχρέωση του κόλακα και να θελήσει να πραγματοποιήσει όνειρα και επιθυμίες της δικής του προσωπικής ολοκλήρωσης. Τότε δημιουργείται συγκρουσιακή δυναμική, καθώς ο νάρκισσος σύντροφος δεν μπορεί να αποδεχτεί την ανάγκη αυτονόμησης του άλλου.
Ο χωρισμός
Ως αποτέλεσμα μιας τέτοιας συγκρουσιακής συνθήκης ο χωρισμός δεν είναι καθόλου απίθανος. Ένας τέτοιος χωρισμός μπορεί να είναι πολύ δραματικός. Ο ναρκισσιστής σύντροφος δεν θα συμπεριφερθεί με τακτ, όπως στην αρχή της σχέσης. Αν είναι ο ίδιος που επιθυμεί να χωρίσει, θα το κάνει γρήγορα και χωρίς συζήτηση και διαπραγματεύσεις. Αν εγκαταλειφθεί, θα το εισπράξει ως ήττα και θα θυματοποιήσει τον εαυτό του. Η προσβολή που θα νιώσει θα πυροδοτήσει ανεξέλεγκτη οργή, η οποία θα εκδηλωθεί με διάφορες εκδικητικές συμπεριφορές.
Πότε επιστρέφει ένας ναρκισσιστής
Το ναρκισσιστικό άτομο θα προσπαθήσει να επιστρέψει στη σχέση, καθώς η ανάγκη του για έλεγχο και εξουσία είναι ακατανίκητη. Δεν αντέχει χωρίς να εισπράττει την αίσθηση ανωτερότητας που χρειάζεται για να επιβιώνει. Επομένως η επιστροφή σηματοδοτεί την προσπάθεια ανάκτησης ελέγχου πάνω στον/τη σύντροφο-θύμα. Θα επιχειρήσει ξανά και ξανά με τακτ και ευγένεια να δημιουργήσει επαφή και να επαναλάβει το συμπεριφορικό μοτίβο εξιδανίκευση-υποτίμηση-απόρριψη.
Συμπέρασμα – Τελικά γίνεται;
Η σύνδεση του ναρκισσισμού με τη συντροφική σχέση αποτελεί πάντα ένα είδος σχέσης ανταλλαγής συμφερόντων, στην οποία χρειάζεται να ρυθμίζονται άμεσα η εξουσία και η απόδοση καθηκόντων. Αν οι σύντροφοι καταφέρουν να προσπεράσουν τα ναρκισσιστικά γνωρίσματα της σχέσης τους, τότε μπορεί να υπάρξει πράγματι μια σχέση με αμοιβαίο σεβασμό, εκτίμηση και προσωπική εξέλιξη και των δύο μελών.
Παρόλα αυτά χρειάζεται να υπογραμμιστεί, ότι το βασικό στοιχείο του παθολογικού ναρκισσισμού (δηλ. ο υπέροχος εαυτός και η ενασχόληση μόνο με αυτόν) υποδαυλίζει τη δυνατότητα μιας πραγματικής συντροφικής σχέσης. Αν όμως καταφέρουν τα μέλη να κάνουν αμοιβαίους συμβιβασμούς και να φροντίσουν ισάξια το Εσύ και το Εμείς, τότε υπάρχουν καλές πιθανότητες για μια ισότιμη συντροφική σχέση. Το τελευταίο επιτυγχάνεται σε καλό ποσοστό μέσα στο θεραπευτικό δωμάτιο με τη σύμβουλο σχέσης στο πλευρό του ζευγαριού. Αν βρίσκεσαι σε μία τέτοια σχέση και αισθάνεσαι την ανάγκη βοήθειας, μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί μας εδώ.
