Ο ορισμός της κατάθλιψης
Ο ορισμός της κατάθλιψης δεν περιλαμβάνει απλά μια παροδική κατάσταση θλίψης και έλλειψης διάθεσης, όπως πιστεύει μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Είναι σημαντικό να διαχωριστεί το κλινικό καταθλιπτικό συναίσθημα από το σύντομης διάρκειας και μικρότερης έντασης καταθλιπτικό συναίσθημα που είναι φυσιολογικό να περνάει κάθε άτομο κατά καιρούς.
Η κλινική κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από βαθιά αίσθηση απόγνωσης, έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά και από μία σειρά σωματικών και συναισθηματικών συμπτωμάτων. Το άτομο αντιλαμβάνεται διαφορετικά τον εαυτό, τις σκέψεις και το συναίσθημα του. Το συναίσθημα που συνοδεύει την κατάθλιψη έχει μεγάλη ένταση και διάρκεια και επηρεάζει τη συνολική λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής του ατόμου.
Αναγνώριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης επηρεάζουν το άτομο στους περισσότερους τομείς της ζωής του. Η ένταση και η παρουσία όλων ή κάποιων από τα παρακάτω συμπτώματα διαφέρει από άτομο σε άτομο. Επίσης διαφοροποιείται και στο ίδιο το άτομο μέσα στο φάσμα του χρόνου. Τα κυριότερα συμπτώματα ενός κλινικά καταθλιπτικού ατόμου είναι:
- Κακή διάθεση ή απουσία διάθεσης για οτιδήποτε στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και σχεδόν κάθε μέρα για τουλάχιστον δύο εβδομάδες.
- Απώλεια ευχαρίστησης και ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλιότερα απολάμβανε.
- Γενικευμένο άγχος, φόβος, συνεχές αίσθημα επικείμενου κινδύνου.
- Διαταραχές στον ύπνο. Παρουσιάζεται διακύμανση από πάρα πολλές ώρες ύπνου μέχρι πάρα πολύ λίγες έως και καθόλου.
- Απώλεια όρεξης, κόπωση, εξάντληση, απώλεια ενεργητικότητας. Το άτομο μπορεί να μη κάνει τίποτα ολόκληρη μέρα.
- Απώλεια της σεξουαλικής διάθεσης.
- Υπερανησυχία και συνεχής απαισιοδοξία για το μέλλον.
- Δυσκολία στη συγκέντρωση, τη σκέψη, τη μνήμη, αδυναμία λήψης αποφάσεων.
- Αισθήματα και σκέψεις ενοχής, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθηση ανικανότητας για οτιδήποτε.
- Εμμονή σε σκέψεις θανάτου και αυτοκτονικό ιδεασμό. Η απόπειρα αυτοκτονίας αποτελεί τη σοβαρότερη επιπλοκή της κατάθλιψης. Σε άτομα με βαριά κατάθλιψη ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι ιδιαίτερα αυξημένος.
Παράγοντες που συμβάλουν και ψυχολογικές επιπτώσεις της κατάθλιψης
Η κατάθλιψη ως διαταραχή προκύπτει από ένα σύνολο παραγόντων που αλληλεπιδρούν στην ιδιοσυγκρασία του ατόμου. Οι παράγοντες αυτοί είναι γενετικοί, βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί.
Οι γενετικοί έχουν να κάνουν με ασθένειες που αφορούν το κεντρικό νευρικό σύστημα και επηρεάζουν τη λειτουργία του συναισθήματος στον εγκέφαλο. Τέτοιες ασθένειες είναι π.χ. η νόσος του Πάρκινσον, η σκλήρυνση κατά πλάκας, κάποιο αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, ενδοκρινικές παθήσεις (υποθυρεοειδισμός), λοιμώξεις του ΚΝΣ (Aids, λοιμώδης μονοπυρήνωση), κάποιες μορφές καρκίνου, διάφορα φάρμακα, ψυχοτρόπες ουσίες.
Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται στη διατάραξη της λειτουργίας των νευροδιαβιβαστών της νοραδρεναλίνης και της σεροτονίνης.
Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση της κατάθλιψης είναι πιο σύνθετοι. Έχουν να κάνουν με πρώιμες εμπειρίες του ατόμου σε σχέση με κάποια σημαντική απώλεια στη ζωή του (π.χ. απώλεια αγαπημένου προσώπου, κακός χωρισμός γονέων). Επιπλέον επιβαρυντικά συμβάλουν συγκεκριμένα αρνητικά γεγονότα ζωής (π.χ. χωρισμός από συντροφική σχέση, ανεργία, μετανάστευση). Συνέπεια όλων των παραπάνω είναι η διαμόρφωση μιας αρνητικής αυτοεικόνας και μιας εσωτερικής εχθρικής απεικόνισης του κόσμου.
Επιλογές θεραπείας και ο ρόλος της θεραπείας στην κατάθλιψη
Η θεραπεία προσφέρει έναν ασφαλή χώρο, όπου τα άτομα μπορούν να εξερευνήσουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές τους σε σχέση με την κατάθλιψη. Η θεραπεία είναι μια συνεργατική διαδικασία, όπου η ασφαλής θεραπευτική σχέση μεταξύ θεραπευτή/τριας και θεραπευόμενου/ης καθορίζει και το ανάλογο θετικό αποτέλεσμα.
Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία συγκαταλέγεται στις πιο γνωστές και αποτελεσματικές ψυχοθεραπείες για την κατάθλιψη. Σύμφωνα με το γνωσιακό συμπεριφορικό μοντέλο το άτομο μαθαίνει ένα νέο πιο λειτουργικό τρόπο σκέψης. Μαθαίνει να αξιολογεί πιο αντικειμενικά την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα δοκιμάζει νέες πιο αποτελεσματικές συμπεριφορές στην καθημερινή ζωή του. Η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στα πρακτικά αποτελέσματα με στόχο τη γρήγορη ανακούφιση του ατόμου από το σύνολο των καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Στις έρευνες της τελευταίας δεκαετίας διαπιστώνεται, ότι η ταυτόχρονη εφαρμογή της φαρμακοθεραπείας και της γνωσιακής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας δίνει τα καλύτερα αποτελέσματα στη θεραπεία της κατάθλιψης. Η ψυχοφαρμακευτική αγωγή στοχεύει στην επαναφορά της ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση βοηθά στη μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων (χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικές σκέψεις, έλλειψη προοπτικής και ελπίδας, αίσθημα ανικανότητας, αβοηθησίας κλπ). Τη βελτίωση αυτή ακολουθεί η μείωση των σωματικών συμπτωμάτων.
